ΑΠΛΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (4)

Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίου

 

 Α΄ Ο ΝΟΜΟΣ (Ἡ Πεντάτευχος)

Τό πρῶτο αὐτό μέρος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἐκθέτει τήν ἱστορία τῆς θείας ἀποκαλύψεως ἀπό τήν δημιουργία τοῦ κόσμου μέχρι τόν θάνατο τοῦ Μωυσέως. Ἤδη πρό τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τό μέρος αὐτό ὀνομαζόταν ἀπό τούς Ἰουδαίους «Νόμος», (Ἑβρ.: «Τωρά», Νεεμ. 8,2) λόγω τοῦ σπουδαιοτέρου τμήματος τοῦ περιεχομένου του· ἤ ἀκόμη ὀνομαζόταν «βίβλος Μωυσέως» ἤ ἁπλῶς «Μωυσῆς» (Λουκ. 16,29). Ἀπό τόν β΄ὅμως μ.Χ. αἰώνα ἐπεκράτησε ἀπό τούς χριστιανούς ἡ ὀνομασία «Πεντάτευχος», γιά τά πέντε βιβλία τά ὁποῖα ἀποτελοῦν τό πρῶτο αὐτό μέρος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Τά βιβλία αὐτά ἀπό μέν τούς Ἰουδαίους ὀνομάζονται ἀπό τήν ἀρχική λέξη ἤ φράση τους, ἀπό δέ τούς χριστιανούς ὀνομάζονται βάσει τοῦ περιεχομένου τους. Κατά τήν χριστιανική ὀνομασία τά βιβλία αὐτά εἶναι: Γένεσις, Ἔξοδος, Λευιτικόν, Ἀριθμοί καί Δευτερονόμιον. Τά περιγραφόμενα σ᾿ αὐτά τά βιβλία γεγονότα, ἀπό τήν κλήση τοῦ Ἀβραάμ μέχρι τόν θάνατο τοῦ Μωυσῆ, συνέβησαν περίπου κατά τήν δεύτερη χιλιετηρίδα π.Χ. (2000-1200).

Τό κύριο σῶμα τῆς Πεντατεύχου
βρίσκεται ἀπό τήν ἀρχή τοῦ βιβλίου τῆς Ἐξόδου μέχρι τό τέλος τοῦ βιβλίου τῶν Ἀριθμῶν καί τό θέμα του εἶναι: Ἡ ἐπίσημη ἀνάδειξη τοῦ Ἰσραήλ σέ περιούσιο λαό τοῦ Θεοῦ καί σέ φορέα τῆς θείας ἀποκαλύψεως μέ τήν σύναψη τῆς διαθήκης στό ὄρος Σινᾶ καί μέ τήν παράδοση σ᾿ αὐτόν τοῦ Νόμου. Ὡς προοίμιο τοῦ θέματος αὐτοῦ εἶναι ἡ Γένεση καί μάλιστα τά 11 πρῶτα κεφάλαια (ἀπαρχές τῆς θείας ἀποκαλύψεως, προϊστορία τοῦ κόσμου καί τοῦ ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ) καί ὡς ἐπίλογος τοῦ θέματος θεωρεῖται τό Δευτερονόμιο.

Κατά τούς ἑρμηνευτές ὁ Νόμος δέν ἐγράφη ἀπό τό ἴδιο τό χέρι τοῦ Μωυσέως. Τά βιβλία τῆς Πεντατεύχου περιέχουν γραπτές καί προφορικές παραδόσεις, πού ἡ τελική τους σύνθεση ἔγινε σέ μία μετέπειτα ἐποχή γύρω στό 400 π.Χ. κατά τούς σύγχρονους ἑρμηνευτές. Ἐπαναλαμβάνουμε ὅμως, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, ὅτι, ἀφοῦ πολλές ἀπό τίς προφορικές παραδόσεις πού καταγράφονται στά κείμενα τῶν πηγῶν φτάνουν μέχρι τούς χρόνους τοῦ Μωυσῆ καί τῆς Ἐξόδου ἀπό τήν Αἴγυπτο, παλαιοί Ἰουδαῖοι καί Χριστιανοί θεωροῦν τήν Πεντάτευχο ὡς τά «βιβλία τοῦ Μωυσῆ». Στήν παράδοση τοῦ Ἰσραήλ, ὅπως καί στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ὁ Νόμος συνδέεται μέ τόν μέγα Μωυσῆ, αὐτόν μέ τόν ὁποῖο ὁ Θεός μίλησε «ὡς εἴ τις λαλήσει πρός τόν ἑαυτοῦ φίλον» (Ἐξ. 33,11). 

Τό βιβλίο ΓΕΝΕΣΙΣ (Ἑβρ. «Μπερε᾿σίθ» = «Ἐν ἀρχῇ») μᾶς λέγει γιά τήν προέλευση τοῦ λαοῦ τοῦ Ἰσραήλ. Ἀρχίζει ὅμως τό βιβλίο μέ τήν προϊστορία τοῦ κόσμου ἤ τήν ἀρχέγονη ἱστορία, τήν παλαιοτάτη δηλαδή ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος (κεφ. 1-11). Στό τμῆμα αὐτό ἡ Γένεση μᾶς λέγει γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου, γιά τήν πτώση τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας (κεφ. 3) καί γιά τήν γεμάτη ἀπό ἀνομίες ἱστορία τῶν ἀπογόνων τοῦ Ἀδάμ. Ἀπό τήν ἀρχή διακρίνονται δύο γραμμές, δύο γενεές ἀνθρώπων: ἡ καλή γενεά μέ ἀρχηγό τόν Ἄβελ καί ἡ κακή γενεά μέ ἀρχηγό τόν Κάιν. Ὁ Κάιν φόνευσε τόν Ἄβελ καί ἀντ᾿ αὐτοῦ, ὡς ἀρχηγός τῆς καλῆς γενεᾶς, ἔγινε ὁ Σήθ. Ἡ κακή γενεά κατεστράφη μέ τόν συμβάντα κατακλυσμό, ἀπό τόν ὁποῖο διεσώθη ὁ Νῶε καί ἡ οἰκογένειά του, καταγόμενοι ἀπό τήν καλή γενεά τοῦ Σήθ. Οἱ ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων συνεχίστηκαν καί μετά τόν κατακλυσμό, ὅπως φαίνεται ἀπό τόν πύργο τῆς Βαβέλ, ἀλλά ὁ Θεός, φροντίζοντας γιά τήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, ἐκλέγει ἕναν ἄνθρωπο, τόν Ἀβραάμ, πού τόν κάνει γεννήτορα ἑνός λαοῦ, ἀπό τόν ὁποῖο θά προέλθει ὁ Μεσσίας, ὁ Σωτήρας τοῦ κόσμου. Στήν συνέχεια λοιπόν ἡ Γένεση, στό δεύτερο τμῆμα της (κεφ. 12-50), μᾶς λέγει γιά τήν κλήση καί ἱστορία τοῦ Ἀβραάμ καί γιά τήν ἱστορία τοῦ Ἰσαάκ καί τοῦ Ἰακώβ, τόν ὁποῖο Ἰακώβ ὁ Θεός μετονόμασε σέ «Ἰσραήλ» (32,28). Τό βιβλίο τελειώνει μέ τήν ἐγκατάσταση στήν Αἴγυπτο τῶν δώδεκα φυλῶν τοῦ Ἰσραήλ (εἶναι οἱ οἰκογένειες τῶν δώδεκα υἱῶν τοῦ Ἰακώβ), τήν ἐποχή πού ὁ Ἰωσήφ, ἀπελάμβανε τήν εὔνοια τοῦ Φαραώ, τοῦ βασιλέως τῆς Αἰγύπτου. Στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ὁ Ἀβραάμ, ὁ Ἰσαάκ καί ὁ Ἰακώβ ὀνομάστηκαν «Πατριάρχες».

Τό βιβλίο στήν Ἐκκλησία: Πολλοί Πατέρες συσχέτισαν τυπολογικά πρόσωπα καί ἐπεισόδια τῆς Γενέσεως μέ πρόσωπα καί ἀλήθειες τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ἔτσι παραλλήλισαν τυπολογικά τόν Ἀδάμ πρός τόν Χριστό, τήν ὕπνωση τοῦ Ἀδάμ μέ τήν γένεση τῆς Ἐκκλησίας, τόν κατακλυσμό μέ τό βάπτισμα καί τήν τελική κρίση, τήν κιβωτό μέ τήν Ἐκκλησία, εἶδαν τήν θυσία τοῦ Ἰσαάκ ὡς προτύπωση τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ κ.ἄ. Οἱ συσχετίσεις αὐτές ἔγιναν ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἀπό αὐτήν τήν Καινή Διαθήκη, ἀλλά ἀνεπτύχθησαν ἀπό τούς Πατέρες πρός στερέωση τῆς πίστεως καί ἀνάπτυξη τῆς εὐσέβειας τῶν πιστῶν.

Ἐπίσης πολλοί Πατέρες καί ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς ἀσχολήθηκαν ἑρμηνευτικῶς μέ τό βιβλίο τῆς Γενέσεως. Ἔτσι γιά τήν Ἑξαήμερον (Γεν. κεφ. 1) ἔχουμε ἑρμηνεία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου (MPG 29) καί τοῦ Γρηγορίου Νύσσης (MPG 44). Ὁμοίως ὑπομνήματα ἤ ἐξηγητικά ἀποσπάσματα ἤ ὁμιλίες στό βιβλίο ἔχουμε τῶν: Ἱππολύτου Ρώμης (MPG 10), Διοδώρου Ταρσοῦ (MPG 34), Ὠριγένους (MPG 12 καί 17), Ἐφραίμ τοῦ Σύρου (Corpus scriptorum Christianorum orientalium, Paris 1903 καί ἑξ. 152), Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (MPG 53 η› 54), Θεοδώρου τοῦ Μοψουεστίας (MPG 66), Θεοδωρήτου τοῦ Κύρου («Εἰς τά ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς» (MPG 80), Ἀμβροσίου τοῦ Μεδιολάνων (MPL 14), Ἱερωνύμου (MPL 23), Αὐγουστίνου (MPL 34), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (τά «Γλαφυρά εἰς τήν Γένεσιν» MPG 69) καί Προκοπίου τοῦ Γαζαίου (ὑπόμνημα MPG 87A). Βλ. καί Νικηφόρου Θεοτόκη, Σειρά 51 ὑπομνηματιστῶν εἰς τήν Ὀκτάτευχον καί τά βιβλία τῶν Βασιλειῶν, Λειψία 1772. Βλ. Ἀ. Χαστούπη, Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, ἀπ᾿ ὅπου λαμβάνονται καί διά τά λοιπά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τά σχετικά μέ τήν θέση τους στήν Ἐκκλησία. 

Τό βιβλίο ΕΞΟΔΟΣ (Ἑβρ. «Βε᾿έλλε σεμώθ» = «καί ταῦτα τά ὀνόματα») μᾶς ὁμιλεῖ πρῶτα γιά τήν σκληρή ζωή τῶν Ἰσραηλιτῶν στήν Αἴγυπτο μετά τόν θάνατο τοῦ Ἰωσήφ καί τήν «ἔξοδό» τους ἔπειτα ἀπό τήν αἰχμαλωσία αὐτή ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ Μωυσέως (κεφ. 1,1-15,21). Γι᾿ αὐτό καί τό βιβλίο ὀνομάστηκε «Ἔξοδος». Στήν συνέχεια τό βιβλίο μᾶς λέγει γιά τήν πορεία τοῦ λαοῦ πρός τό Σινᾶ (15,22-19,2), γιά τήν παράδοση σ᾿ αὐτόν τῆς θείας νομοθεσίας, γιά τήν σύναψη διαθήκης του μέ τόν Θεό καί γιά τίς δοθεῖσες διατάξεις σχετικά μέ τήν λατρεία καί τήν κατασκευή τῆς Σκηνῆς τοῦ Μαρτυρίου καί τῶν σκευῶν της (19,3-40,38). Στό βιβλίο αὐτό μαθαίνουμε γιά τό θεῖο ὄνομα, πού ἀποκαλύφθηκε στόν Μωυσῆ. Ὁ Θεός εἶπε:  «Εἶμαι ἐκεῖνος πού εἶμαι»· «ΓΙΑΧΒΕ» (yhwh) ἤ, κατά τήν Μετάφραση τῶν Ο΄, «Ἐγώ εἰμι ὁ Ὤν» (Ἐξ. 3,14).

Τό βιβλίο στήν Ἐκκλησία: Ἡ Καινή Διαθήκη ἑρμήνευσε τυπολογικά τά γεγονότα τοῦ βιβλίου τῆς Ἐξόδου. Ἔτσι ὁ ἀπόστολος Παῦλος συσχετίζει τήν μέν διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης ὑπό τῶν Ἰσραηλιτῶν (Ἐξ. 13,17 ἑξ.) πρός τό χριστιανικό βάπτισμα (βλ. Α΄ Κορ. 10,2-4), τό δέ μάννα καί τό ὕδωρ τοῦ Χωρήβ (Ἐξ. κεφ. 16. 17,1-7) πρός τήν θεία Εὐχαριστία καί εἰς Α΄ Κορ. 5,7 καλεῖ τόν θυσιασθέντα Χριστό «πάσχα ἡμῶν». Ἡ ἑορτή τοῦ Πάσχα (Ἐξ. κεφ. 12) θεωρεῖται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας ὡς μία συμβολική προεικόνιση τῆς θείας Εὐχαριστίας. Στό Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννου ὁ Μεσσίας παριστάνεται ὡς νέος Μωυσῆς (1,17. 3,14) καί εἰς Ἰωάν. 6,32 ἑξ. ὁ Ἰησοῦς ἀντιπαραβάλλει τόν ἑαυτό του πρός τό μάννα τῆς ἐρήμου.
Ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς στό βιβλίο τῆς Ἐξόδου ἔχουμε ἐργασίες τῶν: Ὠριγένους (MPG 12 καί 17), Διοδώρου τοῦ Ταρσοῦ (MPG 34), Θεοδωρήτου τοῦ Κύρου («Εἰς τά ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς» MPG 80), Κυρίλλου τοῦ Ἀλεξανδρείας («Γλαφυρά εἰς τήν Ἔξοδον», MPG 69), Προκοπίου τοῦ Γαζαίου (ὑπόμνημα MPG 87A), Αὐγουστίνου (MPL 34), Ἰσιδώρου Σεβίλλη (MPL 83) καί Βέδα Αἰδεσίμου (MPL 91). Ἀλλά καί ὅλοι σχεδόν οἱ Πατέρες στούς κατηχητικούς τους λόγους καί τίς ὁμιλίες παραθέτουν χωρία ἀπό τό βιβλίο τῆς Ἐξόδου. Βλ. καί Νικηφόρου Θεοτόκη, Σειρά 51 ὑπομνηματιστῶν εἰς τήν Ὀκτάτευχον καί τά βιβλία τῶν Βασιλειῶν, Λειψία 1772.

Τό βιβλίο ΛΕΥΙΤΙΚΟΝ (Ἑβρ. «βαγικρά» = «καί ἀνεκάλεσε») ὀνομάστηκε ἔτσι γιατί ἀναφέρεται κυρίως στά τελετουργικά καθήκοντα τῶν λευιτῶν, μέ τήν γενική ἔννοια τῆς λέξεως, δηλαδή τοῦ ἱερατείου. Τό κεντρικό θέμα τοῦ βιβλίου εἶναι ἡ ἀπόλυτη ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ, ἡ ἁμαρτωλότητα τοῦ ἀνθρώπου καί ὁ τρόπος ἐξιλέωσής του. Ἀκόμη τό βιβλίο ὁμιλεῖ γιά τήν ἠθική διαγωγή τῶν Ἰσραηλιτῶν: Ὁ Ἰσραηλίτης πού εἶναι μέλος τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καί μετέχει σέ ὅλο τό τελετουργικό τῆς Σκηνῆς τοῦ Μαρτυρίου, πρέπει καί στήν ζωή του νά ἐφαρμόζει ἕνα τυπικό ἁγιότητος. Ἔτσι στό τμῆμα κεφ. 17-26 τοῦ Λευιτικοῦ ἔχουμε ἐντολές γιά τόν γάμο, γιά τήν ἠθική, γιά τίς σχέσεις πρός τούς γείτονες, γιά τήν τήρηση τοῦ Σαββάτου κ.ἄ. Ἐπειδή τό τμῆμα αὐτό τοῦ βιβλίου τονίζει τήν εὐσέβεια καί τήν ἠθική καθαρότητα, πού πρέπει νά ἐξασκοῦν οἱ Ἰσραηλῖες στήν προσωπική τους ζωή, καλεῖται «Κώδικας Ἁγιότητος».

Τό βιβλίο στήν Ἐκκλησία: Τό βαθύ μήνυμα τοῦ Λευιτικοῦ εἶναι ὅτι ὁ μισθός τῆς ἁμαρτίας εἶναι ὁ θάνατος, γιατί ἔπρεπε νά σφαγεῖ τό ζῶο, τό ὁποῖο φορτιζόταν μέ τήν ἁμαρτία τοῦ προσφέροντος (βλ. 4,4. 29) καί ὅτι χωρίς τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἀμώμου Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ (Α΄ Πέτρ. 1,19), δέν δύνανται νά ἀφεθοῦν οἱ ἁμαρτίες. Ἡ Ἐκκλησία ἑρμηνεύει τά σχετικά μέ τίς λατρευτικές διατάξεις τοῦ Λευιτικοῦ κατά τήν ὡραία περικοπή τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυστοστόμου εἰς MPG. 52,829-831.

Ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ Λευιτικοῦ ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἔχουμε τῶν: Ὠριγένους (ὁμιλίαι καί ἐκλογαί εἰς τό Λευιτικόν, MPG 12 καί 17), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (Γλαφυρά εἰς τό Λευιτικόν, MPG 69), Θεοδωρήτου Κύρου (Εἰς τά ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς, MPG 80) καί Προκοπίου τοῦ Γαζαίου (ὑπόμνημα, MPG 87A). Βλ. καί Νικηφόρου Θεοτόκη, Σειρά 51 ὑπομνηματιστῶν εἰς τήν Ὀκτάτευχον καί τά βιβλία τῶν Βασιλειῶν, Λειψία 1772.

Τό βιβλίο ΑΡΙΘΜΟΙ (Ἑβρ. «βαγεδαμπέρ» = «καί ἐλάλησε») συνεχίζει τήν ἱστορική ἀφήγηση τῆς Ἐξόδου ἀρχίζοντας μέ τήν ἀρίθμηση τῶν Ἰσραηλιτῶν καί γι᾿ αὐτό ὀνομάσθηκε «Ἀριθμοί». Τό βιβλίο διηγεῖται τά σχετικά μέ τήν διαμονή καί περιπλάνηση τοῦ Ἰσραήλ στήν ἔρημο ἀπό τό Σινᾶ μέχρι τήν κατάληψη τῆς πέραν τοῦ Ἰορδάνου χώρας. Ἡ διήγηση τῶν ἱστορικῶν ἐπεισοδίων στό βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν ἐναλλάσσεται μέ τήν καταγραφή σ᾿ αὐτό καί τελετουργικῶν διατάξεων.

Τό βιβλίο στήν Ἐκκλησία: Τά σαράντα χρόνια τῶν Ἰσραηλιτῶν στήν ἔρημο ἑρμηνεύονται ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας ὡς μία τυπολογική εἰκόνα τοῦ σατανικοῦ πειρασμοῦ τοῦ Χριστοῦ στήν ἔρημο τῆς Ἰουδαίας σέ περίοδο σαράντα ἡμερῶν (βλ. Ματθ. 4,1-10 καί Λουκ. 4,1-13). Τό δίδαγμα τοῦ βιβλίου εἶναι ὅτι ἡ ἀνυπακοή στόν Θεό στερεῖ τά θεῖα ἀγαθά. Ἡ Καινή Διαθήκη ἀναφέρει ἀπό τό βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν τίς διηγήσεις περί τοῦ χαλκοῦ ὄφεως (21,8 ἑξ. Ἰωάν. 3,14), περί τοῦ Βαλαάμ (κεφ. 22. Β΄ Πέτρ. 2,15 ἑξ. Ἰούδ. 11, Ἀπ. 2,14) καί περί τοῦ Κορέ (16,1ἑξ. Ἰούδ. 11, Β΄ Τιμ. 2,19). Ὁμοίως ἡ πρός Ἑβραίους ἐπιστολή στόν θεολογικό της λόγο περί τῆς ἱερωσύνης τοῦ Χριστοῦ ἀναφέρεται συχνά στό βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν.

Ἐργασίες στό βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἔχουμε τῶν: Ὠριγένους («Ὁμιλίαι καί ἐκλογαί εἰς τούς Ἀριθμούς», MPG 12 καί 17), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας («Γλαφυρά εἰς τούς Ἀριθμούς», MPG 69), Θεοδωρήτου Κύρου («Εἰς τά ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς», MPG 80) καί Προκοπίου τοῦ Γαζαίου (ὑπόμνημα, MPG 87A). Βλ. καί Νικηφόρου Θεοτόκη, Σειρά 51 ὑπομνηματιστῶν εἰς τήν Ὀκτάτευχον καί τά βιβλία τῶν Βασιλειῶν, Λειψία 1772.

Τό βιβλίο ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ (Ἑβρ. «Ἔλλε χαντεβαρίμ» = «οὗτοι οἱ λόγοι»), καλεῖται ἔτσι γιατί σάν νά φαίνεται ὅτι τό βιβλίο περιέχει ἕνα «Δεύτερο Νόμο», ἐκτός τοῦ δοθέντος σιναϊτικοῦ· στήν πραγματικότητα ὅμως πρόκειται γιά διασάφηση τοῦ ἤδη δοθέντος νόμου, «τῆς προτέρας ἀναμιμνήσκει νομοθεσίας», ὅπως λέγει ὁ Θεοδώρητος. [21] Τό βιβλίο περιέχει τρεῖς ὁμιλίες τοῦ Μωυσέως στό Ἰσραήλ. Ἡ πρώτη ὁμιλία λέγει γιά τήν περιπλάνηση τοῦ λαοῦ στήν ἔρημο (1,1-4,43), ἡ δεύτερη εἶναι μία ἀνάπτυξη τοῦ Νόμου (4,44-26,19) καί ἡ τρίτη ὁμιλία λέγει γιά τήν ἔννοια τῆς διαθήκης (κεφ. 27-30). Τό μήνυμα τοῦ Δευτερονομίου, πού εἶναι μήνυμα καί ὅλης τῆς Πεντατεύχου ἐκφράζεται σ᾿ αὐτό τό ἐρώτημα τοῦ Μωυσῆ: «Καί τώρα, Ἰσραήλ, τί ζητάει ὁ Κύριος ὁ Θεός σου ἀπό σένα, παρά μόνο νά φοβᾶσαι Κύριο τόν Θεό σου, νά πορεύεσαι καθ᾿ ὅλας τάς ὁδούς Του, νά Τόν ἀγαπᾶς καί νά λατρεύεις Κύριο τόν Θεό σου μέ ὅλη τήν καρδιά σου καί μέ ὅλη τήν ψυχή σου καί νά φυλάγεις τίς ἐντολές τοῦ Κυρίου καί τά διατάγματά Του;» (10,12-13).

Τό βιβλίο στήν Ἐκκλησία: Καί στήν Καινή Διαθήκη σάν κύρια ἐντολή εἶναι ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν του, ὅπως τό λέγει τό βιβλίο τοῦ Δευτερονομίου (βλ. Ἰωάν. 14,15. Δευτ. 6,2. 10,12-13). Σέ ἑσπερινούς χριστιανικῶν ἑορτῶν ἔχουμε ἀναγνώσματα ἀπό τό βιβλίο τοῦ Δευτερονομίου.
Ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ Δευτερονομίου ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἔχουμε ἀπό τούς: Ὠριγένη (Ἐκλογαί εἰς τό Δευτερονόμιον, MPG 12 καί 17), Θεοδώρητο Κύρου (Εἰς τά ἄπορα τῆς θείας Γραφῆς, MPG 80), Προκόπιο Γαζαῖο (ὑπόμνημα, MPG 87Α). Βλ. καί Νικηφόρου Θεοτόκη, Σειρά 51 ὑπομνηματιστῶν εἰς τήν Ὀκτάτευχον καί τά βιβλία τῶν Βασιλειῶν, Λειψία 1772.

ΟΙ ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ

α) Ἐγώ ὁ Γιαχβέ εἶμαι ὁ Θεός σου, ὁ ὁποῖος σέ ἐξήγαγε ἀπό τήν Αἴγυπτο, ἀπό τόν οἶκο τῆς δουλείας. Δέν θά ἔχεις ἄλλους Θεούς ἐκτός ἀπό Ἐμένα (Ἐξ. 20,2-3).
β) Δέν θά κατασκευάσεις πρός χρήση σου εἴδωλα, οὔτε κάποιο ὁμοίωμα ἐκείνων, τά ὁποῖα ὑπάρχουν εἴτε ἐπάνω στόν οὐρανό εἴτε κάτω στήν γῆ, εἴτε στά νερά κάτω ἀπό τήν γῆ (Ἐξ. 20,4).
γ) Δέν θά ἐπικαλεῖσαι τό ὄνομα τοῦ Γιαχβέ, τοῦ Θεοῦ σου, γιά μάταια πράγματα (Ἐξ. 20,7).
δ) Θυμήσου τήν ἡμέρα τοῦ Σαββάτου, γιά νά τήν ἁγιάζεις (Ἐξ. 20,8).
ε) Τίμα τόν πατέρα σου καί τήν μητέρα σου (Ἐξ. 20,12).
στ) Δέν θά φονεύεις (Ἐξ. 20,13).
ζ) Δέν θά μοιχεύεις (Ἐξ. 20,14).
η) Δέν θά κλέβεις (Ἐξ. 20,15).
θ) Δέν θά μαρτυρεῖς κατά τοῦ πλησίον σου ψευδῶς (Ἐξ. 20,16).
ι) Δέν θά ἐπιθυμεῖς τόν οἶκον τοῦ πλησίον σου (Ἐξ. 20,17).

(Συνεχίζεται)

YΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[21] Ἡ ὀνομασία ἀπό τούς Ο΄ «Δευτερονόμιον» στηρίζεται σέ παρανόηση ἀπ᾿ αὐτούς τῆς φράσεως τοῦ βιβλίου εἰς 17,18 «τό ἀντίγραφον τοῦ νόμου τούτου» καί τήν ὁποία αὐτοί ἀπέδοσαν «τό δευτερονόμιον τοῦτο».