ΑΠΛΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (7)

Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίου

 

Δ΄ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ (Τά προφητικά βιβλία)(Ἑβρ. «Νεβι᾿ίμ» = «Προφῆτες»)

Τό βιβλίο ΗΣΑΪΑΣ (Ἑβρ. «Γιεσα῾γιάχου») χωρίζεται σέ δύο μέρη: Τό πρῶτο μέρος (κεφ. 1-39) εἶναι ἀπειλητικό καί ὁ προφήτης ἐλέγχει σ᾿ αὐτό τόν ἰουδαϊκό λαό γιά τήν ἀποστασία του ἀπό τόν Θεό καί τοῦ προφητεύει γιά τήν ἀνταρσία του αὐτή τήν καταστροφή τοῦ ἔθνους του καί τήν αἰχμαλωσία του σέ ξένη γῆ· τόν προτρέπει ὅμως γιά τήν σωτηρία του νά μετανοήσει καί νά ἔχει πίστη στόν «ἅγιο» Θεό, δηλαδή τόν «Παντοκράτορα» Κύριο, γιατί αὐτή τήν ἔννοια ἔχει ἡ λέξη «ἅγιος» στόν Ἠσαΐα. Τό δεύτερο μέρος τοῦ βιβλίου
(κεφ. 40-66) ὑποθέτει ὅτι ἔγινε ἡ βαβυλώνιος αἰχμαλωσία τοῦ λαοῦ (586 π.Χ.) καί παραθέτει γραφεῖσες ἐκ τῶν προτέρων καί μή ἀπαγγελθεῖσες παραμυθητικές προφητεῖες τοῦ Ἠσαΐου πρός παρηγορία καί ἐνθάρρυνση τοῦ λαοῦ κατά τήν δεινή περίοδο τῆς αἰχμαλωσίας του. Εἶναι λοιπόν τό τμῆμα αὐτό τοῦ βιβλίου παραμυθητικό (βλ. καί Σοφ. Σειρ. 48,24) γραφέν καί αὐτό κατά τόν πυρήνα του ὑπό τοῦ ἰδίου τοῦ προφήτου καί παραδοθέν στόν κύκλο τῶν μαθητῶν του («Δέσε τήν μαρτυρία καί σφράγισε τόν νόμο μεταξύ τῶν μαθητῶν μου», 8,16 κατά τό Ἑβραϊκό) πρός διαφύλαξή του καί δημοσίευσή του στόν κατάλληλο καιρό πρός παραμυθίαν τοῦ πάσχοντος λαοῦ. Στό δεύτερο αὐτό τμῆμα τοῦ βιβλίου ἔχουμε καί τέσσερις προφητεῖες (42,1-9· 49,1-6· 50,4-9. 52,13-53,12) ἀναφερόμενες στόν πάσχοντα Παῖδα τοῦ Κυρίου, δηλαδή τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό. Στά περίφημα αὐτά τεμάχια [23] παρουσιάζεται ἡ προσωπικότης τοῦ Μεσσία, τό ἔργο του, καί δίνεται ἑρμηνεία τοῦ πάθους του. Γενικά στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου ἔχουμε πολλές Μεσσιανικές προφητεῖες. Τό θέμα ὅλου τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου εἶναι ὅτι ὁ «ἅγιος» Θεός θά τιμωρήσει παιδαγωγικά τόν λαό του γιά τήν ἀποστασία του ἀπ᾿ αὐτόν, ἀλλά θά φροντίσει καί γιά τήν σωτηρία τοῦ πιστοῦ ὑπολοίπου διά τοῦ Παιδός του, δηλαδή διά τοῦ Μεσσίου. – Ὁ προφήτης Ἠσαΐας ἔδρασε στό νότιο βασίλειο, τό ἰουδαϊκό, κατά τά ἔτη 735-701.

Ἡ Καινή Διαθήκη σέ πολλά της σημεῖα ἔχει ἀναφορές στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου. Βλ. Λουκ. 4,16-21. Ματθ. 12,17-21. Μάρκ. 4,11-12. Πράξ. 3,13. 8, 26-40. 13,47. Μάρκ. 15,28. Λουκ. 22,37. καί 4ο ἆσμα τοῦ προφήτου περί τοῦ Παιδός τοῦ Κυρίου. Ματθ. 4,15 καί Ἠσ. 9,1. Τό περί Θεοῦ ὅραμα στήν Ἀποκάλυψη καί οἱ εἰκόνες τοῦ Ἀρνίου καί τῆς νέας Ἰερουσαλήμ λαμβάνονται πάλι ἀπό τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἀσχολήθηκαν μέ τό βιβλίο τοῦ προφήτου οἱ: Ὠριγένης (MPG 13), Εὐσέβιος Καισαρείας (MPG 24), Κύριλλος Ἀλεξανδρείας (MPG 70), Θεοδώρητος Κύρου (MPG 81), Μ. Βασίλειος (MPG 30, ἑρμηνεία τῶν 16 πρώτων κεφ. τοῦ προφήτου, ἡ ὁποία ὅμως ἀποδίδεται ἐσφαλμένως στόν Μ. Βασίλειο), Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος (MPG 56), Προκόπιος Γαζαῖος (MPG 87B), Ἱερώνυμος (MPL 24) κ.ἄ.

Τό βιβλίο ΙΕΡΕΜΙΑΣ (Ἑβρ. «Γιρμεγιάχου») περιέχει τούς λόγους τοῦ προφήτου Ἰερεμίου, πού αὐτός ὑπαγόρευσε κατά διάφορους καιρούς στόν συνεργό του Βαρούχ. Καλύπτει μία περίοδο σαράντα καί πλέον ἐτῶν: ἀπό τήν κλήση τοῦ Ἰερεμίου στό προφητικό ἀξίωμα, τό 626 π.Χ., μέχρι τήν καταστροφή τῆς Ἰερουσαλήμ ἀπό τούς Χαλδαίους τό 586 π.Χ. Ὁ προφήτης ἤλεγχε τήν ψεύτικη θρησκευτικότητα τῶν Ἰουδαίων μαζί μέ τά ἄλλα ἁμαρτήματά τους καί κήρυττε σ᾿ αὐτούς δυνατά τήν μετάνοια (μέ τό ἰσχυρό ἑβραϊκό ρῆμα sub). Μή βλέποντας δέ ὁ προφήτης τήν μετάνοια προφήτευσε τήν καταστροφή τοῦ ἔθνους καί τήν βαβυλώνια αἰχμαλωσία τοῦ λαοῦ. Τό ἀπαίσιο ὅμως μέλλον θά ἀντικατασταθεῖ μέ μιά νέα σχέση μέ τόν Θεό, γιατί ὁ Θεός θά συνάψει μιά Νέα Διαθήκη μέ τόν λαό Του, διάφορη ἀπό τήν Παλαιά (38,31-32). – Τό βιβλίο μπορεῖ νά διαιρεθεῖ σέ πέντε μέρη: α) Κεφ. 1-25, λόγοι κατά τοῦ Ἰούδα· β) κεφ. 26-35, βιογραφικά περί τοῦ προφήτου συμπλεκόμενα μέ λόγους· γ) κεφ. 36-45, οἱ τύχες τοῦ προφήτου κατά τήν πολιορκία καί τήν ἅλωση τῆς Ἰερουσαλήμ· δ) κεφ. 46-51, προφητεῖες κατά ξένων ἐθνῶν καί ε) κεφ. 52, ἕνα ἱστορικό παράρτημα περί τῆς ἁλώσεως καί καταστροφῆς τῆς Ἰερουσαλήμ (βλ. Δ΄ Βασ. 24,18-25,30). Ἡ ἀρίθμηση τοῦ βιβλίου τοῦ Ἰερεμίου σέ κάποιες ὁμάδες κεφαλαίων εἶναι διαφορετική στά δυό κείμενα, Ἑβραϊκό καί Ο΄.

Ἡ Καινή Διαθήκη κάνει συχνή ἀναφορά στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἰερεμίου. Βλ. Ἰερ. 38,15 καί Ματθ. 2,17. Ἰερ. 7,11 καί Ματθ. 21,13. Ρωμ. 11,27 καί Ἰερ. 38, 33 ἑξ. Ἑβρ. 8,8-13 καί Ἰερ. 38,31-34. Γιά τήν ἐκ νέου ἔλευση τοῦ Ἰερεμίου, ὅπως καί τοῦ Ἠλία βλ. Ματθ. 16,14 καί Ἰωάν. 1,21. Ὁ μαρτυρικός βίος τοῦ προφήτου Ἰερεμίου καί ἡ δίωξή του μάλιστα ὑπό τῶν πατριωτῶν του θεωρήθηκε ἀπό τήν Ἐκκλησία μας τύπος τῶν παθημάτων τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὑπό τῶν ὁμοεθνῶν του καί ἔτσι παρουσιάζεται στούς ὕμνους τῆς Μ. Ἑβδομάδος.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἀσχολήθηκαν μέ τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἰερεμίου οἱ: Ὠριγένης (MPG 13), Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος (MPG 64), Κύριλλος Ἀλεξανδρείας (MPG 70), Θεοδώρητος Κύρου (MPG 81), Ἱερώνυμος (MPL 24) κ.ἄ.

Ὁ ΒΑΡΟΥΧ ἦταν ὁ ἀχώριστος σύντροφος καί συνεργάτης τοῦ Ἰερεμίου. Τό βιβλίο πού φέρει τό ὄνομά του ἑρμηνεύει τά παθήματα τοῦ Ἰσραήλ ὡς ἀποτέλεσμα ἀποστασίας του ἀπό τόν Θεό (1,15-3,8), ὑμνεῖ τήν σοφία καί τήν φρόνηση, πού ἄν τήν ἀκολουθήσει ὁ Ἰσραήλ θά ὁδηγηθεῖ στήν σωτηρία (3,9-4,4) καί, τέλος, προφητεύει τήν τελική λύτρωση ὅλου τοῦ πιστοῦ λαοῦ (4,5-5,9). Τό βιβλίο ἐγράφη πιθανόν κατά τά τέλη τοῦ 2ου αἰώνα π.Χ.

Τό βιβλίο ΘΡΗΝΟΙ ΙΕΡΕΜΙΟΥ (Ἑβρ. «ἐχιά» = «Πῶς» [αὐτή εἶναι ἡ πρώτη λ. τοῦ βιβλίου]) ἀποδίδεται στόν Ἰερεμία χωρίς νά εἶναι δικό του, ἀντανακλᾶ ὅμως τήν σκέψη του. Τό βιβλίο διαιρεῖται σέ πέντε κεφάλαια, ἀπό τά ὁποῖα τέσσερα εἶναι ποιήματα μέ ἀλφαβητική ἀκροστιχίδα (διαιροῦνται σέ 22 στίχους, ὅσα καί τά γράμματα τοῦ ἑβραϊκοῦ ἀλφαβήτου)· τό πέμπτο κεφάλαιο, ἄν καί δέν ἔχει ἀλφαβητική ἀκροστιχίδα, συνίσταται ὅμως καί αὐτό ἀπό 22 στίχους. Τό βιβλίο εἶναι ἕνα ἐλεγεῖο, πού ἐκφράζει τήν μεγάλη λύπη γιά τήν καταστροφή τοῦ Ἰούδα καί ἐγράφη περί τό 540 π.Χ.

Ἡ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΙΕΡΕΜΙΟΥ ἀντανακλᾶ καί αὐτή τήν σκέψη τοῦ Ἰερεμίου χωρίς ὅμως τό μικρό αὐτό κείμενο νά εἶναι δική του γραφίδα. Ἐγράφη περί τό τέλος τοῦ 4ου αἰ. π.Χ. Εἶναι ἕνα κείμενο, πού περιέχει συμβουλές πρός τούς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι πρόκειται νά ὁδηγηθοῦν αἰχμάλωτοι στήν Βαβυλώνα μέ τόν βασιλέα τους Σεδεκία καί ζητεῖ νά τούς ἀποτρέψει ἀπό τήν ἐκεῖ ἀσκούμενη εἰδωλολατρία.

Τό βιβλίο ΙΕΖΕΚΙΗΛ (Ἑβρ. «Γιεχεζκέ᾿λ») ἀνήκει στόν προφήτη Ἰεζεκιήλ, πού ἡ διακονία του ἐκτείνεται ἀπό τό 593 μέχρι τό 563 π.Χ. Ἐγράφη ἀπ᾿ αὐτόν, ὅταν εὑρισκόταν στήν Βαβυλώνα μαζί μέ τούς ἄλλους αἰχμαλώτους. Σάν προφήτης στήν ἐξορία ὁ Ἰεζεκιήλ βεβαιώνει τούς συμπατριῶτες του γιά τήν μόνιμη παρουσία τοῦ Θεοῦ μεταξύ αὐτῶν τονίζοντας σταθερά τόν ρόλο τοῦ Κυρίου στά γεγονότα τῆς ἱστορίας, τόσο ὥστε ὁ Ἰσραήλ καί ὅλα τά ἔθνη θά γνωρίσουν τό «Ἐγώ εἶμαι ὁ Κύριος»! Ὁ προφήτης τονίζει ἰδιαίτερα α) τό Individualismus, τήν προσωπική δηλαδή εὐθύνη ἑνός ἑκάστου πρός τόν Θεό καί β) τήν ἐλπίδα γιά τήν ἐπάνοδο στήν πατρίδα καί τήν παλινόρθωση τοῦ ἔθνους μέ ἡγεμόνα τόν Μεσσία. – Τό βιβλίο διαιρεῖται σέ τρία κύρια μέρη. Τό α΄περιέχει περιγραφή τοῦ ὁράματος τῆς κλήσεως τοῦ προφήτου (1,1-3,21) καί ἀπειλητικούς λόγους κατά τοῦ Ἰούδα καί τῆς Ἰερουσαλήμ, λόγους πού προλέγουν τήν καταστροφή της λόγω τῶν ἁμαρτιῶν τοῦ λαοῦ (3,22-24,7)· τό β΄ περιλαμβάνει ἀπειλητικούς λόγους κατά τῶν γειτονικῶν ἐθνῶν (κεφ. 25-32) καί τό γ΄μέρος τοῦ βιβλίου περιέχει παραμυθητικούς λόγους πρός τόν Ἰούδα γιά μελλοντική παλινόρθωσή του σέ νέα δόξα μέ ἀγαθό Δαυϊδίδη Ποιμένα μέ νέο ναό καί νέα λατρεία (κεφ. 38-48).

Στήν Καινή Διαθήκη ἡ ἐπίδραση τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου Ἰεζεκιήλ φαίνεται στό βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως, στήν περιγραφή ὁραμάτων γιά τό οὐράνιο μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ (Ἀποκ. 4,2-8), στούς ἐξολοθρευτές ἀγγέλους καί τούς ἐσφραγισμένους ἐκλεκτούς (Ἀποκ. κεφ. 7) καί τήν νέα Ἱερουσαλήμ (Ἀποκ. 21,15 ἑξ.). Στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου τοῦ Μ. Σαββάτου, μετά τήν ἐπιστροφή τοῦ Ἐπιταφίου στό Ναό, διαβάζεται ἀπό τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἰεζεκιήλ ἡ προφητεία περί ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν (κεφ. 37). Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἑρμήνευσαν τό βιβλίο τοῦ Ἰεζεκιήλ οἱ: Ὠριγένης (MPG 13), Θεοδώρητος Κύρου (MPG 81), Ἱερώνυμος (MPG 25) κ.ἄ. Γρηγόριος Διάλογος (MPG 76) κ.ἄ.

Ὁ ΔΑΝΙΗΛ (Ἑβρ. «Ντανιγιέ᾿λ») ὁ προφήτης ἔζησε στήν Βαβυλώνα στά χρόνια τοῦ βασιλέως Ναβουχοδονόσορος. Τό βιβλίο του συνίσταται ἀπό ἕξι ἱστορίες (κεφ. 1-6), πού παριστάνουν πῶς οἱ πιστοί Ἰουδαῖοι μπόρεσαν μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ νά θριαμβεύσουν κατά τῶν ἐχθρῶν τους (π.χ. οἱ τρεῖς παῖδες στήν καιομένη κάμινο – κεφ. 3) καί ἀπό τέσσερις ὁράσεις (κεφ. 7-12), πού ἑρμηνεύουν τήν σύγχρονη ἱστορία καί προφητεύουν τόν τελικό θρίαμβο τῶν ἁγίων στό τέλος τῶν καιρῶν. Ἡ μετάφραση τῶν Ο΄ περιέχει δυό ἐπί πλέον κεφάλαια (13-14), πού ἀναφέρονται στήν ἱστορία τῆς Σωσάννας, μιᾶς ἁγνῆς γυναίκας, καί τοῦ προφήτου Δανιήλ, τοῦ ψευδοῦς θεοῦ Βήλ καί τοῦ Δράκοντος. Καί ἀκόμη, μετά τό 3,23 παρεμβάλλει σέ 67 στίχους τήν προσευχή τοῦ Ἀζαρίου καί τόν ὕμνο τῶν τριῶν παίδων στήν καιομένη κάμινο, πού ψάλλεται στήν Λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου τό Μ. Σάββατο.

Στήν Καινή Διαθήκη ὁ Ἰησοῦς Χριστός παραθέται χωρίο ἀπό τό βιβλίο τοῦ προφήτου Δανιήλ, βλ. Ματθ. 2,15 καί Μάρκ. 13,14, καί ἀποδίδει στόν Ἑαυτό του τήν γνωστή ἔκφραση «Υἱός τοῦ ἀνθρώπου» προερχομένη ἀπό τόν προφήτη Δανιήλ. Στήν Ἀποκάλυψη ὁμοίως ὑποδηλώνονται χωρία ἀπό τό βιβλίο τοῦ προφήτου Δανιήλ. Βλ. Ἀποκ. 17,5 καί Δαν. 4,27. Ἀποκ. 13,1 ἑξ. καί Δαν. 7,3 ἑξ. Ἀποκ. 11,7 καί Δαν. 7,7 ἑξ. κ.ἄ.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἑρμήνευσαν τό βιβλίο οἱ: Ἱππόλυτος Ρώμης (MPG 10), Εὐσέβιος Καισαρείας (MPG 24 περικοπές), Ἰωάννης Χρυσόστομος (MPG 56), Θεοδώρητος Κύρου (MPG 81), Ἀμμώνιος πρεσβύτερος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ (MPG 85), Ἱερώνυμος (MPL 25).

ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ «ΜΙΚΡΟΙ» ΠΡΟΦΗΤΕΣ(Ἑβρ. «σενέμ ἁσάρ» = «Δώδεκα»)

Λέγονται «μικροί» προφῆτες ὄχι γιατί ὑπολείπονται κατά τήν ἀξία ἀπό τούς λεγομένους «μεγάλους» προφῆτες, ἀλλά γιατί διασώθηκε μικρό μέρος τῆς διδασκαλίας τους.

ΩΣΗΕ (Ἑβρ. «Χωσεά῾»). Ὁ προφήτης αὐτός μπορεῖ νά ὀνομασθεῖ ὁ «Ἰωάννης τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης», γιατί πραγματικά τό βιβλίο του τονίζει ἰσχυρά τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί τήν «ὀργή» του γιά τήν ἀπιστία τοῦ ἀγαπημένου του Ἰσραήλ. Ὁ προφήτης κήρυξε στό βόρειο βασίλειο (750-722 π.Χ.) Τό βιβλίο τοῦ προφήτου μπορεῖ νά διαιρεθεῖ σέ δυό μέρη: α) Κεφ. 1-3, ἡ ἀλληγορία τοῦ γάμου τοῦ προφήτου καί β) κεφ. 4-14, λόγοι βασιζόμενοι στήν ἀλληγορία αὐτή.

Ἡ Καινή Διαθήκη ἀναφέρεται στό βιβλίο τοῦ Ὠσηέ. Βλ. Ματθ. 2,11 καί Ὠσ. 11,1. Λουκ. 23,30 καί Ὠσ. 10,8. Α΄ Κορ. 15,55 καί Ὠσ. 13,14. Ὁ δεσμός τοῦ Χριστοῦ μέ τήν Ἐκκλησία του, γιά τόν ὁποῖο ὁμιλεῖ ὁ Παῦλος εἰς Β΄ Κορ. 11,2 καί Ἐφ. 5,15-33 προϋποθέτει τόν συμβολισμό τῆς συζυγικῆς σχέσεως τοῦ Γιαχβέ μέ τόν λαό του, γιά τόν ὁποῖο ὁμιλεῖ τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ὠσηέ. Τό ὡραιότερο χωρίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τό ὁποῖο λέγεται στήν Καινή Διαθήκη ἀπό τόν Ἴδιο μάλιστα τόν Ἰησοῦ Χριστό εἶναι τό Ὠσ. 6,6.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ὠσηέ, πού εἶναι καί γενικά ἐργασίες σέ ὅλο τό Δωδεκαπρόφητο, ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΑΜΩΣ (Ἑβρ. «Ἁμώς»). Καταγόταν ἀπό τό νότιο βασίλειο τοῦ Ἰούδα (ἀπό τήν κώμη Θεκουά), ἀλλά κήρυξε στό βόρειο βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ κατά τά ἔτη περίπου 760-746 π.Χ. Ὁ προφήτης ἀπειλεῖ μέ καταστροφή ὄχι μόνο τά βασίλεια τοῦ Ἰσραήλ καί τοῦ Ἰούδα, ἀλλά καί ἄλλα εἰδωλολατρικά ἔθνη, γιατί πιστεύει στήν παγκοσμιότητα τοῦ Θεοῦ καί ὅτι οἱ ἠθικοί νόμοι ὑπάρχουν φύσει σ᾿ ὅλους τούς ἀνθρώπους. Τό βιβλίο του διαιρεῖται σέ τρία μέρη: α) κεφ. 1-2 προφητεῖες κατά τῶν γειτόνων τοῦ Ἰσραήλ· β) κεφ. 3-6 προφητεία κατά τοῦ Ἰσραήλ γιά τήν ἔλλειψη δικαιοσύνης· καί γ) κεφ. 7-9 ὁράσεις γιά τήν ἐρχόμενη καταδίκη τοῦ Ἰσραήλ.

Τήν σχέση τῆς Καινῆς Διαθήκης πρός τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἀμώς βλ. στά χωρία: Ἀμ. 3,7 καί Ἀποκ. 10,7 καί 11,18. Ἀμ. 9,1 καί Ἀποκ. 8,3. Ἀμ. 5,25-27 καί Πράξ. 7,42-43. Ἀμ. 9,11-12 καί Πράξ. 15,16-17.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἀμώς ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΜΙΧΑΙΑΣ (Ἑβρ. «Μιχά», συγκεκομ. τύπος τοῦ «Μιχαγιά»). Ὁ προφήτης αὐτός κήρυξε στό ἰουδαϊκό βασίλειο σχεδόν συγχρόνως μέ τόν Ἠσαΐα κατά τά ἔτη 742-687 π.Χ. Ὅπως ὁ Ἀμώς καί ὁ Μιχαίας ἤλεγξε τήν καταδυνάστευση τῶν πτωχῶν ἀπό τούς πλουσίους καί τήν παρουσίασε ὡς ἕνα μεγάλο ἁμάρτημα πού κράζει στόν οὐρανό γιά ἐκδίκηση. Παρά τήν προφητεία του γιά τήν πτώση τῆς Ἰερουσαλήμ ὁ Μιχαίας περιμένει μιά καλύτερη ἐποχή μέ τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία, ὁ Ὁποῖος δέν ἔρχεται μόνο γιά τόν Ἰούδα, ἀλλά γιά ὅλο τόν κόσμο. Τό βιβλίο του διαιρεῖται σέ τρία μέρη: α) Κρίση τοῦ Ἰσραήλ καί τοῦ Ἰούδα (κεφ. 1-3)· β) ὁ Ἰσραήλ στήν μεσσιακή ἐποχή (κεφ. 4-5)· καί γ) ἔλεγχος τοῦ λαοῦ (κεφ. 6-7). Ἡ προφητεία του σχετικά μέ τήν Βηθλεέμ (5,2-4) διαβάζεται κατά τήν ἑορτή τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Μιχαίας θεωρεῖται ὡς ὁ μεγαλύτερος τῶν προφητῶν τοῦ 8ου αἰ. γιά τόν ἑξῆς λόγο: Οἱ προηγούμενοί του χρονολογικά προφῆτες εἶχαν δώσει ὁ καθένας μία ἰδιαίτερη ἔννοια περί τοῦ Θεοῦ· Ὁ Ἀμώς κήρυξε τόν Θεό ὡς δικαιοσύνη, ὁ Ὠσηέ ὡς ἀγάπη καί ὁ Ἠσαΐας ὡς Ἅγιο, μέ τήν ἔννοια τοῦ παντοκράτορα, πρός τόν Ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά ἔχει πίστη καί νά φέρεται ταπεινόφρονα (να ὑπακούει στά προστάγματά του). Στούς συγχρόνους του ὁ προφήτης Μιχαίας, πού τόν ἐρωτοῦσαν τί πρέπει νά κάνουν γιά νά εὐαρεστήσουν τόν Θεό, ἀντίθετα πρός τούς ψευδοπροφῆτες, πού τούς ἔλεγαν ὅτι ὁ Θεός εὐαρεστεῖται μέ προσφορές, ὁ Μιχαίας, συσπειρώνοντας τήν διδασκαλία τῶν προηγουμένων του προφητῶν, ἔλεγε: «Σοῦ ἀναγγέλθηκε, ὦ ἄνθρωπε, τί εἶναι καλό καί τί ὁ Γιαχβέ ζητάει ἀπό σένα. Τίποτε ἄλλο παρά δικαιοσύνη (διδασκαλία τοῦ Ἀμώς) καί ἀγάπη (διδασκαλία τοῦ Ὠσηέ) νά ἐξασκεῖς καί ταπεινόφρονα πρός τόν Θεό σου νά πορεύεσαι» (διδασκαλία τοῦ Ἠσαΐου) (6,8).

Στήν Καινή Διαθήκη ἀπό τό βιβλίο τοῦ προφήτου Μιχαίου ἀναφέρεται τό χωρίο 5,1 τό σχετικό μέ τήν καταγωγή τοῦ Μεσσία (βλ. Ματθ. Ἰωάν. 7,42) καί ἡ περικοπή 7,5-6 ἡ ὁμιλούσα γιά τόν διχασμό τῶν ἀνθρώπων (Ματθ. 10,35-36. Λουκ. 12,53).

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Μιχαίου ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΙΩΗΛ (Ἑβρ. «Γιω᾿έλ»), ὁ υἱός τοῦ Βαθουήλ, ἔζησε κατά τήν περσική περίοδο, πιθανόν κατά τά ἔτη 400-350 π.Χ. Ὁ προφήτης βλέποντας τήν τρομερή ἐπιδρομή τῆς ἀκρίδας, πού ἦρθε κατά τῆς χώρας ὡς παιδαγωγική τιμωρία τοῦ Θεοῦ, κηρύττει στόν λαό τήν μετάνοια (1-2,27) καί ἀκόμη, μέ ἀφορμή πάλι τήν ἐπιδρομή αὐτή τῶν ἀκρίδων, προχωρεῖ ὁ προφήτης καί ὁμιλεῖ γιά τήν ἐρχόμενη «ἡμέρα τοῦ Κυρίου», μέ τήν τελική κρίση της καί εὐλογία (2,28-3,21) καί αὐτό συνιστᾶ τό δεύτερο καί μεγαλύτερο μέρος τοῦ βιβλίου.

Τήν περί ἐκχύσεως τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ προφητεία τοῦ Ἰωήλ (κεφ. 3) ἡ Καινή Διαθήκη ἑρμήνευσε ὡς προφητεία τῆς κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς ἐλεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (βλ. Πράξ. 2,16-21). Ἔτσι ὁ Ἰωήλ καλεῖται «προφήτης τῆς Πεντηκοστῆς».

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἰωήλ ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΟΒΔΙΟΥ (Ἑβρ. «Ὡβαδγιά», ἤ Ὡβαδγιάχου»). Ἡ προφητεία τοῦ Ὀβδιού, ὁ ὁποῖος προφήτευσε λίγο μετά τήν πτώση τῆς Ἰερουσαλήμ, συνίσταται σέ μιά προφητεία κατά τῆς Ἐδώμ, τῆς γείτονος τοῦ Ἰσραήλ. Τό βιβλίο τοῦ προφήτου, πού εἶναι τό μικρότερο τῆς Π.Δ., περιέχει τά ἑξῆς: α) Μία καταγγελία κατά τῆς Ἐδώμ γιά τήν ἐχθρότητά της πρός τόν Ἰσραήλ τόν καιρό τοῦ κινδύνου του (στίχ. 1-14)· β) μία προφητεία περί τιμωρίας τῶν ἐθνῶν ὑπό τοῦ Κυρίου γιά τήν ἐπαίσχυντη συμπεριφορά τους (στίχ. 15-18)· καί γ) μία προφητεία γιά τήν ἐπιστροφή τῶν ἐξορίστων στήν ἐπηγγελμένη γῆ, τήν κυριαρχία τους ἐπί τῆς Ἐδώμ καί τήν παγκόσμια ἐπικράτηση τοῦ Κυρίου (στίχ. 19-21).

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ὀβδιού ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΙΩΝΑΣ (Ἑβρ. «Γιωνά»). Ἡ προφητεία τοῦ Ἰωνᾶ μᾶς εἶναι πράγματι πολύ ἀγαπητή, γιατί τήν τριήμερη παραμονή τοῦ προφήτου στήν κοιλία τοῦ κήτους τήν χρησιμοποίησε ὁ Κύριος ὡς εἰκόνα τῆς τριημέρου Ταφῆς Του (Ματθ. 12,38-41. Λουκ. 11,29-32). Ὁ προφήτης καλεῖ τόν Ἰσραήλ νά μετανοήσει καί ὑπενθυμίζει σ᾿ αὐτόν τήν ἀποστολή του νά κηρύξει σ᾿ ὅλα τά ἔθνη τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Τό βιβλίο μπορεῖ νά διαιρεθεῖ ἄνετα σέ δύο μέρη: α) κεφ. 1-2, ἡ πρώτη κλήση τοῦ Ἰωνᾶ, ἡ ἀνυπακοή του καί ἡ καταβρόχθισή του ἀπό τό κῆτος καί β) ἡ δεύτερη κλήση νά κηρύξει στήν Νινευή.

Στήν Καινή Διαθήκη ὁ Χριστός μνημονεύει τούς μετανοήσαντες Νινευΐτες γιά νά καταδικάσει τήν ἰουδαϊκή ἀπιστία (βλ. Ματθ. 12,41. Λουκ. 11,32).

Πολλοί πατέρες καί ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς ἀναφέρονται στό βιβλίο τοῦ Ἰωνᾶ γιά τίς προτυπούμενες σ᾿ αὐτό χριστιανικές ἀλήθειες. Ἀπό αὐτούς ἑρμηνευτικές ἐργασίες ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΝΑΟΥΜ (Ἑβρ. «Ναχούμ») ὁ προφήτης προφήτευσε κατά τά ἔτη 626-612 π.Χ. κατά τῆς Νινευή καί τῆς Ἀσσυρίας. Ἡ προφητεία του εἶναι ἕνα θριαμβευτικό ἆσμα στό ὁποῖο βεβαιώνει τολμηρά ὅτι ὁ Κύριος ἐκδικεῖται τήν σκληρότητα καί ἀνηθικότητα.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ναούμ ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΑΒΒΑΚΟΥΜ ἤ ΑΜΒΑΚΟΥΜ (Ἑβρ. «Χαβακκούκ»). Ὁ προφήτης αὐτός, πού ἔζησε στά χρόνια τῆς δόξης τῆς βαβυλωνιακῆς δυνάμεως, ἔγραψε πιθανῶς κατά τά ἔτη 608-598 π.Χ. Ἀντιμετώπισε τό δύσκολο πρόβλημα, πῶς ὁ δίκαιος Θεός σιωπᾶ ἐνῶ ὁ ἀσεβής καταπίνει τόν δίκαιο (1,13), γιά τό ὁποῖο πρόβλημα ἔλαβε τήν ἀπάντηση πού ἔχει αἰώνια ἰσχύ: «Ὁ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται» (2,4). Ὁ δίκαιος δηλαδή, παρά τίς ταλαιπωρίες του δέν πρέπει νά κλονίζεται, ἀλλά νά παραμένει σταθερός στήν πίστη του: ὅτι τά πάντα τά κατευθύνει ὁ Κύριος καί θά τιμωρήσει τόν ἀσεβῆ στόν κατάλληλο καιρό, ὅπως καί θά ἀμείψει τόν δίκαιο. Τό βιβλίο διαιρεῖται σέ τρία μέρη: α) κεφ. 1-2,5 ἕνας διάλογος μεταξύ τοῦ προφήτου καί τοῦ Θεοῦ· β) κεφ. 2, 6-20 πέντε «οὐαί» κατά τοῦ ἀσεβοῦς ἔθνους· καί γ) κεφ. 3 ἕνα μακροσκελές ποίημα συντεθειμένο, ὅπως φαίνεται, γιά λειτουργική χρήση.

Στήν Καινή Διαθήκη ἔχουμε συχνή χρήση τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου Ἀββακούμ. Βλ. Πράξ. 13,41 καί Ἀββακ. 1,5. Ρωμ.1,17. Γαλ. 3,11. Ἑβρ. 10,37 ἑξ. καί Ἀββακ. 2,4. Καί ἡ προσευχή τοῦ Ἀββακούμ πάλι ἑρμηνεύεται ἀπό μερικούς πατέρες καί ἀπό τήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας μεσσιανικῶς.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἀββακούμ ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Ἡσυχίου τοῦ Ἰεροσολυμίτου (MPG 93), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΣΟΦΟΝΙΑΣ (Ἑβρ. «Τσεφανγιά»)· ὁ προφήτης ἔδρασε κατά τήν βασιλεία τοῦ βασιλέως Ἰωσία (640-609 π.Χ.) καί ἡ προφητεία του μπορεῖ νά διαιρεθεῖ σέ τρία τμήματα: α) κεφ. 1, μιά διακήρυξη τῆς τιμωρίας τοῦ Ἰούδα κατά τήν Ἡμέρα τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία εἶναι «ἐγγύς καί ταχεῖα σφόδρα»· β) κεφ. 2, ἡ θεία κρίση ἀπειλεῖ καί τά ἄλλα ἔθνη· καί γ) κεφ. 3, ὑπόσχεση παρηγορίας σ᾿ ὅλους ὅσους ἐλπίζουν στόν Κύριο.

Γιά τήν σχέση τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου πρός τήν Καινή Διαθήκη βλ. μόνο Σοφ. 1,3 καί Ματθ. 13,41.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Σοφονίου ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Ἡσυχίου τοῦ Ἱεροσολυμίτου (MPG 93), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΑΓΓΑΙΟΣ (Ἑβρ. «Χαγκάγι»)· ὁ προφήτης κήρυξε στήν Ἰερουσαλήμ ἀπό τόν 6ο ἕως τόν 9ο μήνα τοῦ ἔτους 520 π.Χ. Σέ πέντε προφητεῖες προτρέπει τόν κεβερνήτη Ζοροβάβελ καί τόν ἀρχιερέα Ἰησοῦ νά ἀναλάβουν ἐπίσημη ἀρχηγία γιά τήν ἀνέργεση τοῦ Ναοῦ καί παρακινεῖ τούς ἱερεῖς νά φροντίσουν γιά τήν λατρεία. Ὁ προφήτης βλέπει αὐτά τά βήματα ὡς ἀναγκαῖες προετοιμασίες γιά τήν Μεσσιακή ἐποχή. Μέ τήν ἐκπλήρωση αὐτῶν τῶν θεμάτων θά ἔρθει ἡ θαυμαστή ἐποχή πού προφητεύθηκε ἀπό τούς προηγούμενους προφῆτες· γιατί ὁ Θεός θά εὐλογήσει τόν λαό Του μέ ἀφθονία καρπῶν καί εὐδαιμονία, θά τιμωρήσει τούς εἰδωλολάτρες καί θά ἐγκαταστήσει τόν Ζοροβάβελ ὡς ἐκλεκτό στόν θρόνο τοῦ Δαυΐδ, ὡς προεικόνιση τοῦ Μεσσία.

Γιά τήν σχέση τῆς Καινῆς Διαθήκης πρός τό βιβλίο τοῦ Ἀγγαίου βλ. Ἑβρ. 12,26 καί Ἀγγ. 2,7.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἀγγαίου ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Ἡσυχίου τοῦ Ἰεροσολυμίτου (MPG 93), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΖΑΧΑΡΙΑΣ (Ἑβρ. «Ζεχαργιά»). Οἱ προφητεῖες τοῦ Ζαχαρία, κεφ. 1-8, χρονολογοῦνται ἀπό τό 520-518 π.Χ. καί σχετίζονται μέ τίς προφητεῖες τοῦ Ἀγγαίου στόν ζῆλο γιά τήν ἀνέγερση τοῦ Ναοῦ, γιά τήν κάθαρση τῆς κοινότητας καί τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία. Στά κεφ. 9-14, τό δεύτερο μέρος τοῦ βιβλίου, ὁ Ζαχαρίας προφητεύει τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία καί τήν ἐγκατάσταση τοῦ βασιλείου τοῦ Θεοῦ στό τέλος τῶν αἰώνων. Ὁ στίχ. 9,9 ἀναφέρεται στήν εἴσοδο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στά Ἰεροσόλυμα.

Γιά τήν σχέση τῆς Καινῆς Διαθήκης πρός τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ζαχαρίου βλ. Ματθ. 21,4 ἑξ. Ἰωάν. 12,15 καί Ζαχ. 9,9. Ματθ. 26,31. Μάρκ. 14,27 καί Ζαχ. 13,17. Ἰωάν. 19,37. Ἀπ. 1,7 καί Ζαχ. 12,10. Ἐφ. 4,27 καί Ζαχ. 8,16.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ζαχαρίου ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Ἡσυχίου τοῦ Ἰεροσολυμίτου (MPG 93), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25).

ΜΑΛΑΧΙΑΣ (Ἑβρ. «Μαλ᾿αχίγια» ἤ συγκεκομμένως «Μαλ᾿αχί»)· ὁ προφήτης (τό ὄνομα σημαίνει «ὁ ἄγγελός μου») ἔζησε τήν περίοδο ἀπό 500 ἕως 450 π.Χ. Στίς προφητεῖες του κυριαρχεῖ αὐτό τό κεντρικό θέμα: πιστότητα στήν διαθήκη τοῦ Κυρίου καί τόν λόγο του. Τό βιβλίο διαιρεῖται σέ δύο μέρη: α) 1-2,16, τά ἁμαρτήματα τοῦ λαοῦ καί τῶν ἱερέων· καί β) 2,17-3,24, ὁ ἐρχομός τοῦ Κυρίου γιά νά κρίνει, νά τιμωρήσει καί νά ἀμείψει.

Ἡ Καινή Διαθήκη, μέ βάση τόν προφήτη Μαλαχία, συσχετίζει τόν Ἰωάννη τόν Βαπτιστή πρός τόν προφήτη Ἠλία. Βλ. Ματθ. 11,10.14. 17,11 ἑξ. Λουκ. 1,17 καί Μαλ. 3,1. Ἐπίσης βλ. Ρωμ. 9,13 καί Μαλ. 1,2.

Ἀπό τούς παλαιούς ἐκκλησιαστικούς πατέρες καί συγγραφεῖς ἐργασίες στό βιβλίο τοῦ προφήτου Μαλαχίου ἔχουμε τῶν: Θεοδώρου Μοψουεστίας (MPG 66), Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (MPG 71), Θεοδωρήτου Κύρου (MPG 81), Ἡσυχίου τοῦ Ἰεροσολυμίτου (MPG 93), Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας (MPG 126) καί Ἱερωνύμου (MPL 25). 

 (Συνεχίζεται)

 ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ:

[23] Βλ. θαυμαστή ἐργασία τοῦ Β. Βέλλα, Ὁ Παῖς τοῦ Κυρίου, Ἀθῆναι 1969.