ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΕΩΝ ΣΤΟ ΙΣΡΑΗΛ

(Ὁμιλία Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμία εἰς τά «Παύλεια» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας τήν 27ην Ἰουνίου 2010)

Εὐχαριστῶ τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Βεροίας καί Ναούσης κ. Παντελεήμονα διά τήν τιμητική πρός τό ταπεινό μου πρόσωπο πρόσκληση, γιά δευτέρα ἤδη φορά, διά νά ὁμιλήσω στήν Μητρόπολή Του στά περίφημα «Παύλεια», τά ὁποῖα διοργανώνει μέ λαμπρά πάντοτε ἐπιτυχία, ὡς δραστήριος καί ἱκανότατος Ποιμήν πού εἶναι.

Εὐχαριστῶ ἐπίσης καί τούς σεβαστούς κ. Καθηγητάς Πανεπιστημίου, τούς συγκροτούντας τήν Ἐπιτροπή τῶν «Παυλείων», γιά τό θέμα πού μοῦ ἔδωσαν νά ἀναπτύξω, «Σύγκρουση προφητῶν καί ἱερέων στό Ἰσραήλ».

Τό θέμα αὐτό, ἀγαπητοί μου ἀκροατές, εἶναι μέν καλό καί σπουδαῖο, δέν εἶναι ὅμως εὔκολο στήν ἔρευνά του, ἀπαιτεῖ δέ πολύ χρόνο γιά τήν διεξαγωγή του. Ἀκόμη λυπᾶμαι γιατί τά καθορισμένα στενά καί περιορισμένα ὅρια τῆς ὁμιλίας (20 λεπτά) δέν ἐπαρκοῦν καθόλου γιά νά τήν ἀνάπτυξη τοῦ θέματος, γι᾽ αὐτό καί θά περιοριστῶ σέ ὁρισμένες μόνο θέσεις του, τίς πιό ἀντιπροσωπευτικές τῆς ἐρεύνης. Ἄν παραβῶ τό καθορισμένο χρονικό ὅριο, παρακαλῶ νά μοῦ τό συγχωρήσετε.

Α. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΣ

ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΕΩΝ

Πραγματικά, ἀγαπητοί μου κύριοι, ὅπως φαίνεται ἀπό τά κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὑπάρχει σύγκρουση τῶν προφητῶν καί τῶν ἱερέων στό Ἰσραήλ, αὐτή δέ ἡ σύγκρουση ἀνεφάνη ἀπό τήν ἀρχή, ἀπό αὐτήν τήν εἴσοδο τῶν Ἰσραηλιτῶν στήν Παλαιστίνη. Θά ἐπιμείνω στόν ἱστορικό λόγο πού δημιούργησε τήν σύγκρουση αὐτή τῶν προφητῶν καί τῶν ἱερέων, γιατί αὐτός ὁ λόγος ἀποτελεῖ καί τήν κλεῖδα κατανοήσεως τοῦ θέματος:

1. Ὅταν οἱ Ἰσραηλῖτες, ἐξερχόμενοι ἀπό τήν Αἴγυπτο, εἰσῆλθαν στήν Παλαιστίνη, ὅπως παρέλαβαν τά ἀγαθά τοῦ πολιτισμοῦ ἀπό τούς Χαναναίους, παρέλαβαν ἀπ᾽ αὐτούς καί στοιχεῖα ἀπό τήν θρησκεία τους, τά ὁποῖα ἀνέμειξαν μέ τήν ἰδική τους μωσαϊκή θρησκεία. Ἔτσι, στήν λατρεία τοῦ Γιαχβέ εἰσεχώρησαν τώρα τά ἐφώδ καί τά τεραφίμ, ἀγάλματα δηλαδή καί ξυλόγλυπτες παραστάσεις τοῦ Θεοῦ, καί τώρα ἡ λατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ τελεῖται ἐπί τῶν ὑψωμάτων, ὅπως ἔτσι τό ἔκαναν οἱ Χαναναῖοι (βλ. Κριτ. 8,2. 9,6. 17,1. 18,30 κ.ἄ.). Δηλαδή, οἱ ἱερεῖς τελοῦν τώρα τήν λατρεία τοῦ Γιαχβέ κατά τρόπο ἐντελῶς ξένο πρός τό πνεῦμα τῆς μωσαϊκῆς θρησκείας. Ἀργότερα δέ, ὄχι μόνο κατά τήν ἐξωτερική μορφή, ἀλλά καί κατά τό ἐσωτερικό της περιεχόμενο, ἀλλοιώθηκε ἡ μωσαϊκή θρησκεία, γιατί ὁ Γιαχβέ συνεχέετο μέ τόν θεό τῶν Χαναναίων, τόν Βάαλ. [1]

2. Οἱ βασιλεῖς καί οἱ ἄρχοντες τοῦ Ἰσραήλ ἐπέτειναν ἀκόμη περισσότερο τήν πτώση αὐτή ἀπό τήν μωσαϊκή θρησκεία μέ τήν πολιτική τῶν συμμαχιῶν πού ἐξασκοῦσαν, γιατί μέ αὐτή τήν τακτική εἰσήρχοντο στήν χώρα καί οἱ ξένοι θεοί τῶν συμμάχων. Ἀλλά τά πράγματα ἀπέβησαν ἀκόμη χειρότερα, ὅταν ὁ ναός περιῆλθε στά χέρια τοῦ βασιλέως, ὡς βασιλικό ἱερό, καί ὅταν στήν ἐξουσία τοῦ βασιλέως πάλιν ὑπήχθησαν καί οἱ ἱερεῖς, ὡς ὑπάλληλοι τοῦ κράτους. [2]

Β. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ

1. Ἀπό ἐνωρίς ἠγέρθησαν ἀντιδράσεις κατά τοῦ νέου αὐτοῦ πνεύματος, τῆς ἀπομακρύνσεως δηλαδή τοῦ Ἰσραήλ ἀπό τήν καθαρή του Μωσαϊκή θρησκεία, τήν θρησκεία τῶν πατέρων του. Οἱ ἀντιδράσεις ὅμως αὐτές δέν προήρχοντο ἀπό τούς ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι εἶχαν παρασυρθεῖ στήν θρησκευτική πτώση, ἀλλά ἀπό τήν τάξη τῶν προφητῶν. [3]

Τούς προφῆτες βλέπουμε στό Ἰσραήλ συγκροτημένους σέ ὁμάδες (βλ. Α´ Βασ. 10,5) κατά τήν ἐποχή ἤδη τοῦ Σαμουήλ (11ος αἰών). Συνεκροτήθησαν δέ εἰς ὁμάδας καί διά τόν λόγο νά εἶναι δυναμική ἡ πολεμική τους κατά τοῦ πνεύματος τοῦ συγκρητισμοῦ. Ἔχω ὅμως νά πῶ ὅτι καί ἐνωρίτερα, ἀπό μεμονωμένα πρόσωπα προφητῶν, θά ὑπῆρξαν ἀντιδράσεις κατά τοῦ ἐμφανισθέντος θρησκευτικοῦ συγκρητισμοῦ, τῆς ἀναμείξεως δηλαδή τῆς λατρείας τοῦ Γιαχβέ μέ τήν λατρεία τῶν Χαναναίων. Γιατί, ἄν κατά τήν ἐποχή τοῦ Σαμουήλ παρουσιάζονται ἔτσι συγκεκροτημένοι οἱ προφῆτες, θά πρέπει τήν ἐμφάνιση ἀπομεμονωμένων προφητῶν νά τήν ἀποδώσουμε πολύ ἀρχαιότερα, γιά νά ὑπάρξει ἔτσι χρόνος κατά τόν ὁποῖο οἱ μεμονωμένοι προφῆτες συνεκεντρώθησαν καί συνεσπειρώθησαν καί συνεκρότησαν ὁμάδες.

Εἶναι ὅμως ἀληθές ὅτι καί ἀπό τούς ἱερεῖς προῆλθαν κάποιες ἀντιδράσεις γιά τήν συμβάσα θρησκευτική πτώση καί κυρίως ἀπό τοῦ ἱερεῖς τοῦ προσκυνήματος τῆς Σηλώ. [4] Ἀλλά οἱ πολλοί ἀπό τούς ἱερεῖς συμπαρεσύρθησαν καί αὐτοί στήν πτώση, μή δυνάμενοι ἐξάλλου νά ἐγείρουν φωνή διαμαρτυρίας, ἀφοῦ εἶχαν κατασταθεῖ ὑπάλληλοι τοῦ βασιλέως.

2. Οἱ προφῆτες εἰργάζοντο μέ ὅλες τους τίς δυνάμεις γιά τήν ἐπαναφορά στήν   καθαρή μωσαϊκή θρησκεία διδάσκοντες τόν λαό ἐντατικά, ἀλλά καί ἐλέγχοντες δυναμικά τούς πρωτεργάτες τοῦ κακοῦ, δηλαδή, τούς πολιτικούς ἄρχοντες, ἀλλά κυρίως τούς θρησκευτικούς ἡγέτες, τούς ἱερεῖς.

Γ. ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΙΕΡΕΙΣ

Εἶναι πάμπολλα τά χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τά μαρτυροῦντα τήν σύγκρουση τῶν προφητῶν μέ τούς ἱερεῖς τοῦ Ἰσραήλ καί τούς λόγους, οἱ ὁποῖοι προκάλεσαν τήν σύγκρουση αὐτή.

1. Οἱ προφῆτες ἐλέγχουν κατά πρῶτον τούς ἱερεῖς, διότι δέν διδάσκουν στόν λαό τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί γίνονται γι᾽ αὐτό οἱ κυρίως ὑπεύθυνοι τῆς θρησκευτικῆς καί ἠθικῆς καταπτώσεως τῆς χώρας (βλ. Μαλαχ. 2,6.7. Ἀγγ. 2,11. Ζαχ. 7,3. Ὠσ. 4,4-6.).

(α) Ὁ προφήτης Μαλαχίας, γιά παράδειγμα, προφήτης τοῦ 5ου αἰ., ὁ τελευταῖος τῶν προφητῶν χρονολογικά, εἶναι ἀπογοητευμένος ἀπό τούς συγχρόνους του ἱερεῖς καί τούς παρουσιάζει ὡς πρότυπον ἕναν ἰδανικό ἱερέα τῶν προηγουμένων ἐτῶν, γιά νά τόν μιμηθοῦν. Ὁ ἱερεύς ἐκεῖνος, λέγει ὁ προφήτης, εἶχε τήν «Τωρά» στό στόμα του, ἦταν, δηλαδή, κήρυκας τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Καί ἔτσι οἱ παλαιοί ἐκεῖνοι ἱερεῖς διδάσκοντες τόν λόγο τοῦ Θεοῦ συγκρατοῦσαν τόν λαό ἀπό τήν ἁμαρτία, ἀλλά καί πολλούς ἁμαρτωλούς τούς ἐπέστρεφαν στόν Θεό (βλ. Μαλαχ. 2,6). Κατά τόν ὡραῖο αὐτό λόγο τοῦ προφήτου Μαλαχίου ἔργο τῶν ἱερέων εἶναι ἡ διδασκαλία τοῦ λαοῦ (βλ. καί Ἀγγ. 2,11. Ζαχ. 7,3). Στόν ἑπόμενο δέ στίχο τοῦ λόγου του ὁ προφήτης Μαλαχίας δικαιολογεῖ, γιατί ἔργο τοῦ ἱερέως εἶναι ἡ διδασκαλία τοῦ λαοῦ. Γιατί, λέγει, «ὁ λαός κρεμιέται ἀπό τά χείλη τοῦ ἱερέως, ζητώντας ἀπό αὐτόν λόγον» (Μαλαχ. 2,7)! [5]

(β) Ὁ προφήτης Ὠσηέ, γιά νά ἀναφέρω ἄλλο παράδειγμα, ὁμιλεῖ γιά τά κακά τά παρατηρούμενα στήν χώρα κατά τήν ἐποχή του, ἀλλά αἰτία ὅλων αὐτῶν τῶν κακῶν εὑρίσκει ὁ προφήτης τούς ἱερεῖς:

«Κανέναν μήν κατηγορεῖτε

καί κανέναν μήν ἐλέγχετε·

Σέ σᾶς ὅμως, Ἱερεῖς,

ἀπευθύνω τήν κατηγορία μου» (Ὠσ. 4,4).

Ὁ προφήτης Ὠσηέ κατηγορεῖ τούς ἱερεῖς ὅτι «ἀπέρριψαν τήν γνώση τοῦ Θεοῦ» (Ὠσ. 4,6), ὅτι δέν τούς ἐνδιέφερε δηλαδή ἡ θεολογία, γιατί καταγίνονταν μονόπλευρα μέ τήν τέλεση τῆς λατρείας, τήν ὁποία καί αὐτοί ὅλως τυπικά καί ἀσυνείδητα τελοῦσαν. Καί ὁ λαός λοιπόν «καταστρέφεται ἀπό τήν ἔλλειψη τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ», λέγει ὁ προφήτης (Ὠσ. 4,5β). Ἀλλά παρουσιάζει στήν συνέχεια ὁ προφήτης τόν Ἴδιο τόν Θεό νά λέει μελαγχολικά γιά τήν κρατούσα κατάσταση τοῦ λαοῦ, ἀλλά καί νά ἐξαγγέλλει τήν τιμωρία στούς ἐνόχους ἱερεῖς:

«Καταστράφηκε ὁ λαός μου

– λέγει ὁ Θεός –

ἀπό ἔλλειψη γνώσεως.

Ἐπειδή σύ, ἱερέα, ἀπέρριψες τήν γνώση μου,

θά σέ ἀπορρίψω καί Ἐγώ ἀπό τό νά εἶσαι ἱερεύς μου.

Ἐπειδή ἐσύ ἐλησμόνησες τόν νόμο τοῦ Θεοῦ σου,

θά λησμονήσω καί Ἐγώ τά παιδιά σου» (4, 5β-6)!

Πῶς θά τιμωρήσει ὁ Θεός τά παιδιά τῶν ἱερέων; Εἶχαν τιμή, εἶχαν δόξα τότε τά τέκνα τοῦ ἱερέως. Λόγω ὅμως τῆς κακῆς διαγωγῆς τῶν ἱερέων πατέρων τους, ἐξέπεσαν καί τά παιδιά τους ἀπό τήν τιμή αὐτή, γιατί ἀκολούθησαν καί αὐτά τήν ἴδια τακτική μέ τούς κακούς πατέρες τους ἱερεῖς. Ἔτσι, λέγει παρακάτω ὁ προφήτης γιά τά παιδιά τῶν ἱερέων ὅτι «τήν δόξα τους μέ ντροπή τήν ἀντάλλαξαν» (Ὠσ. 4,7)! [6]

2. Ἀλλά ἐλέγχουν ἔπειτα οἱ προφῆτες τούς ἱερεῖς καί γιά τήν λατρεία, διότι, ἔτσι ὅπως τήν τελοῦσαν, δέν ἦταν εὐάρεστη στόν Θεό, ἀλλά καί δέν μιλοῦσε στήν καρδιά τῶν ἀνθρώπων. Ἦταν λατρεία τῶν χειλέων μόνο (Ἠσ. 29,13), λατρεία πού κατέπνιγε τό ὡραῖο πνεῦμα τῆς θρησκείας στούς τύπους (βλ. Ἠσ. 1,10 ἑξ.). [7]

(α) Ὁ προφήτης Ὠσηέ, γιά τόν ὁποῖον μιλήσαμε παραπάνω, τήν λατρεία τῶν ἱερέων τῆς ἐποχῆς του, ἔτσι ὅπως τήν ἐξασκοῦσαν, τήν ὀνομάζει σαφῶς «ἁμαρτωλή»!...Θά ἀναφέρω ἕνα φοβερό του λόγο:

«Οἱ ἱερεῖς – λέγει – τρέφονται ἀπό τήν ἁμαρτία τοῦ λαοῦ

καί τήν ἁμαρτία του αὐτή ἐπιθυμοῦν» (Ὠσ. 4,8)!

Ποιά εἶναι αὐτή ἡ «ἁμαρτία τοῦ λαοῦ» ἀπό τήν ὁποία τρέφονται οἱ ἱερεῖς; Εἶναι ὅλο τό σύστημα τῆς λατρείας, ἔτσι ὅπως ἐγίνετο. Οἱ δέ ἱερεῖς εἶχαν συμφέρον ἀπό μία τέτοια λατρεία, γιατί τούς ἦταν προσοδοφόρα. Ὡραῖα λοιπόν τό λέει ὁ στίχος μας ὅτι οἱ ἱερεῖς «ἐπιθυμοῦν τήν ἁμαρτία τοῦ λαοῦ»!... Καί ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά πῶ ὅτι ὁ λόγος αὐτός τοῦ προφήτου ἀκουόμενος ἀπό τά βάθη τῶν αἰώνων φτάνει μέχρι τήν ἐποχή μας, γιά νά ἐλέγξει καί στήν δική μας ἐποχή τῆς Καινῆς Διαθήκης μία οὕτω πως τελουμένη λατρεία καί αὐτό λόγῳ πολλῶν ἀπαιδεύτων ἱερέων!..

(β) Οἱ ἱερεῖς τόνιζαν πολύ τίς θυσίες ὡς μέσο εὐαρεστήσεως τοῦ Θεοῦ καί παραθεωροῦσαν τίς ἠθικές ἐντολές, τήν ἀγάπη καί τήν δικαιοσύνη, πού ἀποτελοῦν τήν οὐσία τῆς θρησκείας (βλ. Ὠσ. 6,6. Μιχ. 6,6-8. Βλ. καί Α´ Βασ. 15,22). Ἔτσι δέ οἱ ἱερεῖς ἀπέβαιναν «λαοπλάνοι» (Μιχ. 3,5), γιατί παρουσίαζαν μία θρησκεία, ἡ ὁποία μπορεῖ νά καλύψει καί τά μεγαλύτερα ἐγκλήματα, ἀρκεῖ μόνο νά προσφερθεῖ τυπικά ἡ θυσία.

Δέν ἀντέχω παρά νά ἀναφέρω ἐδῶ καί μία ἄλλη περικοπή ἀπό τόν ἴδιο προφήτη, τόν Ὠσηέ, στρεφόμενη καί αὐτή πάλι κατά τῶν ἱερέων, οἱ ὁποῖοι, λόγω τῆς ἀσεβείας τους καί τῆς ἀπαιδευσίας τους, παραπλανοῦσαν τόν λαό καί τόν ὁδηγοῦσαν σέ ἀνούσια λατρεία, στήν «ἁμαρτωλή λατρεία», ὅπως τήν εἶπε. Λέγει ὁ προφήτης:

«᾽Ακούσατε ταῦτα, ἱερεῖς,

διότι ἐσᾶς ἀφορᾶ ἡ κρίση.

Παγίδα ἐγίνατε στήν Μιτσπά

καί δίχτυ ἁπλωμένο στό Θαβώρ.

Ἐγώ ὅμως θά σᾶς τιμωρήσω» (Ὠσ. 5,1-2).

Ἡ περικοπή αὐτή εἶναι δύσκολη στήν ἑρμηνεία της. Γιατί ὁ προφήτης Ὠσηέ λέει γιά τούς ἱερεῖς ὅτι ἔγιναν «παγίδα» στήν Μιτσπά καί «δίχτυ ἁπλωμένο» στό Θαβώρ; Οἱ τοποθεσίες Μιτσπά (ἤ «Σκοπιά», ὅπως τό λέγουν οἱ Ο´) καί Θαβώρ ἦταν ἱερά προσκυνήματα, στά ὁποῖα κατέφευγαν οἱ Ἰσραηλῖτες γιά τήν λατρεία τους στόν Θεό. Ἀλλά ἡ λατρεία τους αὐτή στά ἱερά αὐτά προσκυνήματα δέν ἦταν εὐάρεστη στόν Θεό. Οἱ ἀσεβεῖς καί ἀπαίδευτοι στόν νόμο τοῦ Θεοῦ ἱερεῖς παρέσυραν καί τόν λαό σέ μία ἀσεβῆ καί χωρίς νόημα λατρεία. Κατά τήν ἐκφραστική καί δυνατή εἰκόνα πού χρησιμοποιεῖ ὁ προφήτης, ὅπως οἱ κυνηγοί μέ διάφορα μέσα συλλαμβάνουν τά ἀθῶα πτηνά καί τά ζῶα, ἔτσι καί οἱ ἱερεῖς, ἐδῶ σ᾽ αὐτά τά ἱερά τῆς Μιτσπά καί τοῦ Θαβώρ, μέ τήν ἱερωσύνη τους, στήν ὁποία δίνει ἐμπιστοσύνη ὁ λαός, ἐγίνοντο «παγίδα» καί «ἁπλωμένο δίχτυ» στούς ἀδαεῖς καί τούς ἔκαναν δούλους μιᾶς ψεύτικης θρησκείας. Ὁ Θεός ὅμως, λέγει ὁ προφήτης μας, θά τιμωρήσει τήν ἁμαρτία τῶν ἱερέων αὐτῶν. Ἡ περικοπή αὐτή εἶναι τῷ ὄντι φοβερή!

(γ) Μία τέτοια λατρεία, ἔτσι ὅπως τήν προσέφεραν τότε οἱ ἱερεῖς στό Ἰσραήλ καί ὅπως τήν προσφέρουν ἀκόμη καί σήμερα στά Θυσιαστήρια τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀσεβεῖς ἱερεῖς, εἶναι βδελυκτή στόν Θεό καί δέν εἶναι δυνατόν νά γίνει δεκτή ἀπ᾽ Αὐτόν (βλ. Ἠσ. 1,13.15), γι᾽ αὐτό καί ὁ προφήτης Μαλαχίας λέγει καί αὐτό τό τολμηρό, ὅτι εἶναι προτιμότερον νά «κλειστοῦν οἱ θύρες τοῦ ναοῦ» (Μαλαχ. 1,10), γιά νά μήν προσφέρεται σ᾽ αὐτόν μία τέτοια ἀνωφελής λατρεία!...

Δ. ΕΝΤΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΣ

ΙΕΡΕΩΝ ΚΑΤΑ ΠΡΟΦΗΤΩΝ

Στόν ἰσχυρό ἔλεγχο καί πολεμική τῶν προφητῶν κατά τῶν ἱερέων γιά τήν διαφθορά τους ἀντέταξαν καί οἱ ἱερεῖς τήν δική τους πολεμική κατά τῶν προφητῶν γιά τήν παρρησία τους. Καί ἦταν ἡ πολεμική τους αὐτή βιαία καί ἐπιθετική. Δυστυχῶς ὁ χρόνος δέν ἐπαρκεῖ γιά νά παραθέσουμε πολλά δείγματα τῶν ἐπιθέσεων αὐτῶν, τῶν ἱερέων κατά τῶν προφητῶν, γι᾽ αὐτό καί θά ἀρκεστοῦμε σέ τρία μόνο ἐνδεικτικά παραδείγματα.

1. Ὁ προφήτης Ἀμώς, ὁ παλαιότερος τῶν προφητῶν τοῦ ὁποίου κατέχουμε γραπτά κείμενα, ἤλεγχε σφοδρά τήν λατρεία τῶν Ἰσραηλιτῶν, γιατί αὐτή, ὅπως τήν τελοῦσαν οἱ ἱερεῖς, εἶχε προσλάβει πολλά μεμπτά στοιχεῖα καί στό πλῆθος τῶν τελετουργικῶν της διατάξεων κατέπνιγε τό ὡραῖο πνεῦμα τῆς θρησκείας. Γι᾽ αὐτό καί ὁ προφήτης σ᾽ ἕναν ὡραῖο του στίχο παρουσιάζει τόν Θεό νά λέγει: «Μισῶ, ἀπορρίπτω τίς ἑορτές σας καί δέν δύναμαι νά δεχθῶ τίς πανηγύρεις σας» (5,21).

Ὅταν δέ κάποτε ὁ προφήτης σέ μιά μεγάλη πανήγυρη τοῦ ἱεροῦ τῆς Βαιθήλ ἐξήγγειλε προφητεία περί καταστροφῆς τοῦ περιφήμου αὐτοῦ ἱεροῦ, ὁ παριστάμενος στήν ὁμιλία αὐτή ἀρχιερεύς Ἀμασίας ὕβρισε τόν προφήτη καί τόν ἐξεδίωξε ἀπό τό ἱερό, ἀλλά καί ἀπ᾽ ὅλη τήν χώρα τοῦ Ἰσραήλ. Τοῦ εἶπε:

«Ὁραματιστά! Φύγε ἀπό ᾽δῶ

καί πήγαινε στήν χώρα τοῦ Ἰούδα,

ἐκεῖ νά φᾶς ψωμί καί ἐκεῖ νά προφητεύσεις.

Στήν Βαιθήλ ὅμως νά μήν προφητεύσεις πιά,

γιατί εἶναι βασιλικό ἱερό καί ναός τοῦ κράτους» (Ἀμ. 7,12-13).

Οἱ λόγοι αὐτοί τοῦ ἀρχιερέως Ἀμασίου εἶναι λίαν ὑβριστικοί καί δείχνουν τό μέγεθος τῆς πολεμικῆς τοῦ ἱερατείου κατά τῶν προφητῶν. Ἡ ὕβρη τοῦ ἀρχιερέα πρός τόν προφήτη συνίσταται πρῶτα στήν ἔκφρασή του «ὁραματιστά». Γιατί μέ τήν ἔκφρασή του αὐτή ὁ ἀρχιερεύς προσέβαλε τό πλέον οὐσιαστικό, προσέβαλε τό κήρυγμα τοῦ προφήτου, πού ἦταν γι᾽ αὐτόν ἡ κύρια ἀποστολή του, ἡ ζωή του. Τόν εἶπε «ὁραματιστή», ἄνθρωπο δηλαδή πού βλέπει ὁράματα καί κηρύττει φανταστικά πράγματα. Καί ὅμως ὁ Ἀμώς ἦταν «ναμπί», κήρυττε δηλαδή ὄχι περιερχόμενος σέ ἔκσταση, ἄλλα ἔχοντας πλήρεις τίς πνευματικές καί διανοητικές του δυνάμεις. Ὕβρη ἔπειτα καί προσβολή γιά τόν προφήτη ἦταν ἡ ἄλλη ἔκφραση τοῦ Ἀμασία πρός αὐτόν, νά πάει στήν χώρα τοῦ Ἰούδα καί ἐκεῖ «νά φάει ψωμί». Δηλαδή ὁ ἀρχιερεύς Ἀμασίας ὡσάν νά εἶπε στόν Ἀμώς ὅτι ἐργάζεται «γιά τό ψωμί του», ὅτι εἶναι ἕνας ἐπαγγελματίας προφήτης, πού φωνάζει γιά νά προσπορίζεται τά πρός τό ζῆν ἀναγκαῖα. [8]

2. Ἄλλο παράδειγμα ὠμῆς πολεμικῆς τῶν ἱερέων κατά τῶν προφητῶν ἔχουμε στόν προφήτη Ἠσαΐα, ὁ ὁποῖος, ὅταν κάποτε, μετά ἀπό μιά προσφερθεῖσα θυσία, εἶδε τούς ἱερεῖς νά παρακάθονται σέ εὔθυμο δεῖπνο, τούς ἤλεγξε γιά τόν σκοτασμό τους καί τήν διαφθορά τους (Ἠσ. 28,7). Στόν ἔλεγχο ὅμως αὐτόν τοῦ προφήτου οἱ παρακαθήμενοι στήν εὔθυμο τράπεζα ἱερεῖς ἀπαντῶντες ὕβρισαν αὐτόν καί τόν χαρακτήρισαν ὡς «ἀποκομμένον (πρό ὀλίγου) ἀπό τοῦ γάλακτος», ὡς «ἀποσπασμένον (πρό μικροῦ) ἀπό τό στῆθος (τῆς μητέρας)» (28,9). Τόν εἶπαν δηλαδή προσβλητικά «νήπιο». Καί θέλοντας νά ἐπιτείνουν ἀκόμη περισσότερο τήν ὕβρη τους αὐτή, τοῦ λέγουν στήν συνέχεια:

«Στάβ λατσάβ, τσάβ λατσάβ, κάβ λακάβ

ὀλίγον ἐδῶ, ὀλίγον ἐκεῖ» (28,10).

Δυσνόητη πραγματικά εἶναι ἡ ἔννοια τοῦ ἀμεταφράστου καί περιλαλήτου αὐτοῦ χωρίου. Ἀλλά νομίζουμε ὅτι καλυτέρα ἑρμηνεία εἶναι αὐτή τήν ὁποία ἤδη ἐδώσαμε. Ὅτι δηλαδή μέ τόν λόγο αὐτό οἱ ὑβριστές ἱερεῖς συνεχίζουν τήν ὕβρη τους στόν προφήτη Ἠσαΐα, ὅτι αὐτός εἶναι σάν τό νήπιο ἐκεῖνο πού ἀποστηθίζει τά γράμματα τῆς ἀλφαβήτου, γιά νά μάθει ἀνάγνωση. Προτιμοῦμε δέ αὐτήν τήν ἑρμηνεία, γιατί παρατηροῦμε ὅτι ὁ ὑβριστικός λόγος τῶν ἱερέων πλέκεται γύρω ἀπό τίς συλλαβές «τσάβ» καί «κάβ» καί στό Ἑβραϊκό ἀλφάβητο, πράγματι, τό γράμμα «τσᾶδαι» προηγεῖται ἀμέσως τοῦ γράμματος «κώφ». Ἀλλά καί μέ τήν τελευταία ἔκφρασή τους «ὀλίγον ἐδῶ, ὀλίγον ἐκεῖ» οἱ ἱερεῖς θέλουν νά ἀποδώσουν μιά ἄλλη ἀκόμη ὕβρη στόν προφήτη, χειροτέρα μάλιστα τῆς πρώτης, ὅτι αὐτός δηλαδή εἶναι μεθυσμένος καί κλονίζεται ἀπό τήν μέθη του καί δέν βαδίζει σταθερά, ἀλλά πηγαίνει «ὀλίγον ἐδῶ, ὀλίγον ἐκεῖ». Καί ἡ μία καί ἡ ἄλλη ὕβρη τῶν ἱερέων πρός τόν προφήτη Ἠσαΐα ἐκφράζουν τήν μεγάλη ὑποτίμησή τους καί ἐχθρότητά τους πρός αὐτόν. [9]

3. Ἀλλά, διά νά παραλείψω τά ἄλλα, τήν μεγίστη ἐχθρότητα καί πολεμική τῶν ἱερέων κατά τῶν προφητῶν ἐκφράζουν οἱ, τῇ ἐντολῇ αὐτῶν, κακώσεις τοῦ προφήτου Ἰερεμίου (βλ. 20,1 ἑξ.) ἀπό τόν στρατηγό τοῦ ἱεροῦ Πασχούρ, καί προπαντός ἐκφράζει τό ἐπεισόδιο κατά τοῦ προφήτου στήν Ἀναθώθ. Στήν κωμόπολη αὐτή οἱ ἱερατικοί κύκλοι, συμπράττοντες καί μέ ἄλλους ἐχθρευομένους τόν Ἰερεμίαν διά τόν ἔλεγχόν του πρός αὐτούς καί μέ συγγενεῖς ἀκόμη τοῦ προφήτου, διοργάνωσαν μία δολοφονική ἀπόπειρα κατά τοῦ προφήτου (Ἰερ. 11,18-23). Ἀπό τήν ἀπόπειρα αὐτή διασώθηκε μέν ὁ προφήτης Ἰερεμίας, ἀλλά ἡ ἀπειλή τῶν ἀνδρῶν τῆς Ἀναθώθ ἦταν σαφής: «Δέν θά προφητεύεις στό ὄνομα τοῦ Γιαχβέ, διαφορετικά θά βρεῖς τόν θάνατο ἀπό τά χέρια μας» (11,21)!...[10]

Ε. ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΡΟΦΗΤΙΚΟΥ

ΚΑΙ ΙΕΡΑΤΙΚΟΥ ΚΗΡΥΓΜΑΤΟΣ

Ἡ ὅλη σύγκρουση προφητῶν καί ἱερέων, ὅπως μέ συντομία καί ἁπλότητα ἀπεδείξαμε στήν σύντομη παραπάνω μελέτη μας, ἔχει ὡς βάση τήν σύγκρουση θεολογικῶν γραμμῶν καί θέσεων τῶν δύο τούτων ὁμάδων. Πραγματικά, ἄλλο ἦταν τό κήρυγμα τῶν προφητῶν καί ἄλλο, ἐντελῶς διάφορο, ἦταν τό κήρυγμα τῶν ἱερέων. Ἀναφέρω μόνο ἐδῶ ἕνα ζωηρό παράδειγμα ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Η´ αἰ., ἀπό τά χρόνια τοῦ προφήτου Μιχαίου, ὁ ὁποῖος, ὅπως θά ἀποδειχθεῖ, εἶναι ὁ μεγαλύτερος τῶν προφητῶν τῆς χρυσῆς ἐποχῆς τοῦ Η´ αἰ. Στό βιβλίο τοῦ προφήτου αὐτοῦ οἱ ἄνθρωποι παρουσιάζονται νά ἔχουν θεονοσταλγία, νά ἀναζητοῦν δηλαδή τόν Θεό καί νά ἐρωτοῦν πῶς θά Τόν εὐαρεστήσουν. Ἔρχονται λοιπόν στόν προφήτη Μιχαία καί τόν ἐρωτοῦν τί νά πράξουν γιά νά εὐαρεστήσουν τόν Θεό. Λέγουν:

«Μέ τί πρέπει νά παρουσιαστῶ στόν Κύριο,

νά λατρεύσω τόν ὕψιστο Θεό μου;

Πρέπει νά παρουσιαστῶ μέ ὁλοκαυτώματα,

μέ ἐνιαύσιους μόσχους;

Εὐαρεστεῖται ὁ Κύριος μέ χιλιάδες κριῶν

ἤ μέ μυριάδες ποταμῶν λαδιοῦ;

Πρέπει νά προσφέρω τόν πρωτότοκό μου γιά τήν ἀνομία μου,

τόν καρπό τῆς κοιλίας μου γιά τήν ἁμαρτία τῆς ψυχῆς μου;» (Μιχ. 6,6-7)

Ἀπό τά λόγια αὐτά τοῦ λαοῦ νοοῦμε καλῶς ποιό ἦταν τό κήρυγμα τῶν ἱερέων σ᾽ αὐτόν. Οἱ ἱερεῖς ἔδιναν πρωτεύοντα ρόλο στίς προσφορές κατά τήν λατρεία, στά «ὁλοκαυτώματα» καί τούς «ἐνιαυσίους μόσχους». Ἔλεγαν γιά προσφορά «ποταμοῦ ἐλαίου» καί «χιλιάδων κριῶν», ἀκόμη δέ ἔλεγαν, ὡς εὐάρεστη στόν Θεό λατρεία, καί τήν «προσφορά τοῦ πρωτοτόκου» τους γιά τήν ἁμαρτία τους. Ἐντελῶς ὅμως διαφορετικό ἦταν τό κήρυγμα τοῦ προφήτου Μιχαίου. Ὁ προφήτης μας, ὅπως φαίνεται ἀπό τήν ἀπάντησή του στόν ἐρωτῶντα λαό, στό κήρυγμά του ἐξέφραζε τήν παράδοση τῶν προηγουμένων του προφητῶν.

Γιά νά ἐκτιμηθεῖ ἡ ἀπάντηση αὐτή τοῦ προφήτου καί γιά νά ἐννοήσουμε γιατί ὁ Μιχαίας εἶναι πράγματι ὁ ἀνώτερος τῶν προφητῶν τοῦ Η´ αἰ., εἶναι ἀνάγκη νά ποῦμε τά ἑξῆς: Πρίν ἀπό τόν προφήτη Μιχαία ἔδρασαν χρονολογικά οἱ προφῆτες Ἀμώς, Ὠσηέ καί Ἠσαΐας. Ὁ Ἀμώς ἐτόνιζε στό κήρυγμά του τήν δικαιοσύνη. Ὁ Ὠσηέ ἐτόνιζε τήν ἀγάπη. Καί ὁ προφήτης Ἠσαΐας, πού ἐκήρυξε τόν Θεό ὡς «ἅγιο», «καδώς» ἑβραϊκά, μέ τήν ἔννοια τοῦ Παντοκράτορα, ζητοῦσε ἀπό τούς ἀνθρώπους νά ἔχουν ὑποταγή στά κελεύσματα τοῦ Θεοῦ, νά εἶναι πρόθυμοι νά ἀκολουθοῦν τό θέλημά Του.

Ἔτσι λοιπόν στούς ἐρωτώντας αὐτόν πῶς νά εὐαρεστήσουν τόν Θεό, ἀπέρριπτε τήν διδασκαλία τῶν ἱερέων περί προσφορῶν καί ζητοῦσε ἀπό τούς ἀνθρώπους νά τηρήσουν τήν ἀκουσθεῖσα διδασκαλία τῶν προηγουμένων προφητῶν. Γι᾽ αὐτό καί λέγει:

«Σοῦ ἀναγγέλθηκε, ἄνθρωπε,

τί εἶναι καλό ἤ τί ὁ Κύριος ζητάει ἀπό σένα» (Μιχ. 6,8).

Λέγει «σοῦ ἀναγγέλθηκε», γιατί ἐννοεῖ τήν διδασκαλία τῶν πρίν ἀπό αὐτόν προφητῶν, τοῦ Ἀμώς, τοῦ Ὠσηέ καί τοῦ Ἠσαΐου. Καί κατά τήν διδασκαλία λοιπόν αὐτῶν ὁ προφήτης Μιχαίας λέγει στόν λαό:

«Τίποτε ἄλλο παρά τήν δικαιοσύνη νά ἐξασκεῖς,

τήν ἀγάπη νά ἐπιδιώκεις

καί νά εἶσαι πρόθυμος νά πορεύεσαι

κατά τό θέλημα τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου» (Μιχ. 6,8).

Μέ τήν ἔκφραση «τήν δικαιοσύνη νά ἐξασκεῖς» ὁ Μιχαίας ἐκφράζει τήν διδασκαλία τοῦ Ἀμώς. Μέ τόν λόγο «τήν ἀγάπη νά ἐπιδιώκεις» δίνει τό κήρυγμα τοῦ προφήτου Ὠσηέ. Καί μέ τόν τελευταῖο του λόγο, «νά εἶσαι πρόθυμος νά πορεύεσαι κατά τό θέλημα τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου», ὁ Μιχαίας δίνει ὅλη τήν θεολογία τοῦ προφήτου Ἠσαΐου.

Ὁ λόγος αὐτός τοῦ προφήτου Μιχαία εἶναι κορυφή, εἶναι ὕψος! Ἐκφράζει τήν οὐσία τῆς θρησκείας! Οὐδαμοῦ σέ ἐξωβιβλικά κείμενα τῆς ἐποχῆς αὐτῆς θά βροῦμε παρόμοιο λόγο, πού δίνει σωστή πορεία πρός τόν Θεό, ἀλλά καί ποῦ δημιουργεῖ τέλεια κοινωνία ἀνθρώπων. Ὁ προφήτης Μιχαίας εἶναι κατά τοῦτο ὁ μέγιστος τῶν προφητῶν τοῦ Η´ αἰ., γιατί ὑπῆρξε ἐπιμελής μαθητής τῶν προηγουμένων του διδασκάλων προφητῶν καί σέ ἕνα μόνο στίχο τοῦ βιβλίου του ἕνωσε ὅλη τήν διδασκαλία τους! [11]

Γιά νά εὐαρεστήσουμε τόν Θεό, ἀγαπητοί μου Κύριοι, «τίποτε ἄλλο» δέν χρειάζεται, μᾶς λέγουν ἀπό τά βάθη τῶν αἰώνων οἱ προφῆτες τοῦ Η´ αἰ., παρά μόνο αὐτά τά τρία: Στίς μεταξύ μας σχέσεις «δικαιοσύνη νά ἐξασκοῦμε» (διδασκαλία τοῦ προφήτου Ἀμώς), «ἀγάπη νά ἐπιδιώκουμε» (διδασκαλία τοῦ προφήτου Ὠσηέ) καί ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ «πρόθυμοι νά εἴμαστε στό νά πορευόμεθα κατά τό θέλημα Του» (διδασκαλία τοῦ προφήτου Ἠσαΐα).

Σᾶς εὐχαριστῶ πού μέ ἀκούσατε!

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλ. Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., Ἐκδόσεις ΕΝΝΟΙΑ, Μέρος Α´, σελ. 216 ἑξ. 222 ἑξ.

2. Βλ. Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., Ἐκδόσεις ΕΝΝΟΙΑ, Μέρος Α´, σελ. 217 ἑξ. 219 ἑξ.

3. Γενικά περί τῶν προφητῶν βλ.: Π. Μπρατσιώτου, Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην, Ἐν Ἀθήναις 1936, σ. 356 ἑξ. (Περί τῶν προφητῶν καί προφητείας καθόλου, ἔνθα καί πλουσιωτάτη παλαιά βιβλιογραφία). ― Β. Βέλλα: Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ,3 τόμ. Α΄καί Β΄, Ἀθῆναι 1968. Θεός καί Ἱστορία ἐν τῇ Ἰσραηλιτική Θρησκείᾳ (ἐναρκτήριον μάθημα τήν 13ην Νοεμβρίου 1933). Ὁ Παῖς τοῦ Κυρίου, Ἀθῆναι 1969. Ὁ Πνευματικός ἄνθρωπος κατά τούς Προφήτας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Ἐν Ἀθήναις 1959. Ἑβραϊκή Ἀρχαιολογία, Ἀθῆναι 1979, σ. 217 ἑξ. ― Παναγιώτη Ἀνδριοπούλου, Μαθήματα Βιβλικῆς Ἱστορίας (προφητικές μορφές τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης), Ἀθήνα 1989. ― Στήν σειρά La Sainte Bible (Παρίσι 1956 ἑξ.), τόμ. VII, Le Prophétisme, σ. 7 ἑξ. ― Συνιστοῦμε ἰδιαιτέρως τό ἔργο τοῦ Emil Balla, Die Botschaft der Propheten, Tübingen. — A. Robert A. Feuillet, Einleitung in die Heilige Schrift, τόμ. Ι, σ. 465 ἑξ. ― Gleason L. καί Archer Jr., A survey of Old Testament Introduction, Chicago. — The Jerome Biblical Commentary,15 London 1986, σ. 223 ἑξ. (Introduction to Prophetic Literature). — Bible Commentary, τόμ. 4, Washington 1976, σ. 25 ἑξ. (The Role of Israel in Old Testament Prophecy). ― Γιά τόν προφήτη Ἰερεμία, τοῦ ὁποίου ἡ μνεία γίνεται ἐκτενής στήν παρούσα μελέτη βλ. ὑπομνήματα τῶν: Friedrich Nötscher, Das Buch Jeremias, Bonn 1934. Helmut Lamparter, Prophet wider Willen (στήν Σειρά, Die Botschaft des Alten Testaments) Stuttgart 1964 καί ἰδιαίτερα βλ. τήν ἐργασία τοῦ ἰδικοῦ μας Β. Βέλλα, Ὁ Προφήτης Ἰερεμίας (στό ἀναφερθέν ἔργο Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., Β΄τόμ.).

4. Περί τοῦ προσκυνήματος τῆς Σηλώ καί τῆς σπουδαιότητός του βλ. Albright W. F., Bulletin of the American Schools of Oriental Research 9 (Feb. 1923), 10f.· Palestine Exploration Quarterly 59 (1927), 157f.· Finkelstein, Biblical Archaeology Review, 12 (1986), 22-41· Israel Exploration Journal 32 (1982), 148-150· 33 (1983), 123-126. 268. Allegro J., Journal of Biblical Literature 75 (1956), 174-176. Eissfeldt O., “Silo und Jerusalem”, εἰς Supplements to Vetus Testamentum 4 (1957), 138-147. Good E. M., Journal of Biblical Literature 82 (1963), 427-432. Kjaer H., Journal of the Palestine Oriental Society 10 (1930), 87-174· Palestine Exploration Quarterly 59 (1927), 202-213· 63 (1931), 71-88. Lindblom J., “Political background of the Shiloh oracle,” εἰς Supplements to Vetus Testamentum 1 (1953), 78-87. Margulis B., Vetus Testamentum, 19 (1969), 202-210. Moran W. L., Biblica 39 (1958), 405-425. Sabottka L., Biblica 51 (1970) 225-229. Richardson A. T., Palestine Exploration Quarterly 59 (1927), 85-87. Treves M., Journal of Biblical Literature 85 (1966), 353-356. Wadsworth W. A., Expository Times 49 (1937-38), 142f.

5. Ἑρμηνευτικό σχολιασμό στό βιβλίο τοῦ προφήτου Μαλαχίου βλ. Ἰερεμίου Φούντα, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΜΑΛΑΧΙΑΣ, Ἄμφισσα, 1979.

6. Ἑρμηνευτικό σχολιασμό στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ὠσηέ βλ. Ἰερεμίου Φούντα, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΩΣΗΕ, Δημητσάνα-Μεγαλόπολις, 2009.

7. Περί τῆς λατρείας στό Ἰσραήλ γενικά βλ. Hans-Joachim Kraus, Worship in Israel, John Knox Press, 1966. Walter Brueggemann, Worship in Ancient Israel: an essential guide, Abingdon Press, 2005. H. H. Rowley, Worship in Ancient Israel, SPCK, 1974.

8. Ἑρμηνευτικό σχολιασμό στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἀμώς βλ. Ἰερεμίου Φούντα, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΑΜΩΣ, Δημητσάνα– Μεγαλόπολη, 2009.

9. Περί τοῦ ἐπεισοδίου αὐτοῦ κατά τοῦ προφήτου Ἠσαΐου βλ. περιοδικό μας ΑΠΛΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ, τεῦχ. 40, Ἀπρίλιος 2010, σελ. 48.

10. Ἑρμηνευτική μελέτη στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἰερεμίου βλ. Ἰερεμίου Φούντα, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΙΕΡΕΜΙΑΣ, Ἄμφισσα, ἄν. χρον.

11. Ἑρμηνευτική μελέτη στό βιβλίο τοῦ προφήτου Μιχαίου βλ. Ἰερεμίου Φούντα, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΜΙΧΑΙΑΣ, Μάνδρα Ἀττικῆς, 1998.