ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ (2)

Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίου

ΣΥΝΤΟΜΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ

11. «ΣΟΦΙΑ· ΟΡΘΟΙ»!

1. Ἡ Θεία Λειτουργία πού ἑρμηνεύουμε, ἀδελφοί μου χριστιανοί, στήν πραγματικότητα ἀρχίζει μέ τή «Μικρή Εἴσοδο», αὐτό πού λέμε «Σοφία. Ὀρθοί». Ἀκοῦστε πῶς συνέβαινε στά πρῶτα χρόνια: Ὁ λαός ἦταν συγκεντρωμένος ἔξω ἀπό τόν Ναό. Οἱ Ἱερεῖς καί ὁ Ἀρχιερέας λάμβαναν τά ἱερατικά τους ἄμφια καί ντύνονταν ἐκεῖ μπροστά στόν λαό. Ἔπειτα ἔπαιρναν ἀπό τό «Σκευοφυλάκιο», πού ἦταν καί αὐτό ἔξω ἀπό ἀπό τόν Ναό, ἔπαιρναν, λέω, ἀπό αὐτό τό ἱερό Εὐαγγέλιο καί ὅλοι μαζί ἔκαναν πορεία, γιά νά μποῦν μέσα στόν Ναό καί νά ἀρχίσουν τήν Θεία Λειτουργία.

Στήν πορεία τους αὐτή βέβαια δέν κουβέντιαζαν, ἀλλά προσεύχονταν. Τό «προσεύχομαι» στήν ἀρχαία γλώσσα λέγεται «λίττομαι», γι᾿ αὐτό καί ἡ πορεία τους αὐτή λεγόταν «λιτανεία». Μιά μικρή λιτανεία λοιπόν ἔκαναν ἀπό τόν χῶρο ἔξω ἀπό τόν Ναό μέχρι νά μποῦν μέσα στόν Ναό. Καί στήν λιτανεία αὐτή ἔλεγαν διάφορα αἰτήματα στόν Θεό καί ὁ λαός ἔψελνε τό «Κύριε ἐλέησον», ὅπως ἀκριβῶς καί τώρα, ὅταν κάνουμε λιτανεία, ψάλλουν οἱ ψάλτες τό «Κύριε ἐλέησον» στά αἰτήματα τοῦ Ἱερέα. Μετά ἔκαναν τήν εἴσοδό τους στόν Ναό μέ ὑψωμένο τό Εὐαγγέλιο καί εὐλογοῦσε ὁ Ἀρχιερέας τήν εἴσοδο αὐτή τῶν χριστιανῶν. Οἱ χριστιανοί παλαιότερα λέγονταν ἅγιοι. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἀρχιερέας ἔλεγε «Εὐλογημένη ἡ εἴσοδος τῶν ἁγίων σου» καί σταύρωνε τήν εἴσοδο τῶν χριστιανῶν. Ἀφοῦ εἶχαν μπεῖ ὅλοι στόν Ναό, ὁ Ἱερέας πού κρατοῦσε τό Εὐαγγέλιο ἐκφωνοῦσε στό κέντρο τοῦ Ναοῦ: «Σοφία. Ὀρθοί». Ἔ, ὅλο αὐτό τό λιτανευτικό τμῆμα μέ τά «Κύριε ἐλέησον», ἀνεπτυγμένο ὅμως, εἶναι αὐτό πού ἀκοῦμε σήμερα ἀπό τό «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία» μέχρι τό «Σοφία. Ὀρθοί». Εἶναι ἕνα πρόσθετο τμῆμα στήν ἀρχή τῆς Θείας Λειτουργίας, πού μᾶς προετοιμάζει νά τήν γευθοῦμε καλύτερα. Σᾶς τό εἶπα αὐτό καί στά προηγούμενα δύο κηρύγματα: Ὅτι τά Ἀντίφωνα, πού λέγονται στό τμῆμα αὐτό, εἶναι οἱ φωνές τῶν προφητῶν, εἶναι ὁ Πρόδρομος Ἰωάννης πού προαναγγέλλουν τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ μέ τό «Σοφία. Ὀρθοί» καί μᾶς προετοιμάζουν λοιπόν νά Τόν ὑποδεχτοῦμε σωστά.

2. Θά ἤθελα, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, στό σημερινό λειτουργικό μου κήρυγμα νά σᾶς πῶ γι᾿ αὐτή τήν σύντομη, ἀλλά πολύ βαθειά ἔκφραση πού λέει ὁ Ἱερέας ὑψώνοντας στό κέντρο τοῦ Ναοῦ τό ἅγιο Εὐαγγέλιο, τό «ΣΟΦΙΑ· ΟΡΘΟΙ».

Τί σημαίνουν αὐτά τά λόγια; Μέ αὐτά τά λόγια θέλει νά πεῖ ὁ Ἱερέας ὅτι αὐτό πού κρατᾶ στά χέρια του, δηλαδή τό ἅγιο Εὐαγγέλιο, εἶναι ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ. «Ὀρθοί» λοιπόν, λέει ὁ Ἱερέας, ὄρθια καί ὑψηλά τά φρονήματα τῆς ψυχῆς μας, γιά νά δεχτοῦμε τήν Σοφία τοῦ Θεοῦ.

Ποιά εἶναι ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ; Ἁπλά μπορεῖ νά πεῖ κανείς ὅτι ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ πανσοφία Του, μέ τήν ὁποία δημιούργησε ὅλα τά ὡραῖα τοῦ κόσμου καί ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους. Πραγματικά, βλέποντας τό μεγαλεῖο ὅλης τῆς δημιουργίας φωνάζουμε σάν τόν Δαβίδ: «Ὡς ἐμεγαλύνθη τά ἔργα Σου, Κύριε. Πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας». Ὁ Θεός, ἀγαπητοί μου, ὅπως λέει καί ἡ Παλαιά Διαθήκη ἀκόμη, ἔχει Σοφία, γιατί δέν εἶναι ἄσοφος καί ἔχει καί Λόγο, γιατί δέν εἶναι ἄλογος. Ἀλλά αὐτά τά δύο πού σᾶς εἶπα, καί τό «Σοφία» καί τό «Λόγος», καί στήν Παλαιά Διαθήκη ἀκόμη δέν φαίνονται σάν ἰδιότητες τοῦ Θεοῦ, ἀλλά φαίνονται σάν Πρόσωπο. Πρόσωπο μέ ὑπόσταση. Ναί, ἀγαπητοί μου! «Σοφία» καί «Λόγος» τοῦ Θεοῦ εἶναι τό Δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Ἔτσι στήν Καινή Διαθήκη ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὀνομάζει τόν Χριστό «Λόγο» (Ἰωάν. 1,1) τοῦ Θεοῦ καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὀνομάζει τόν Χριστό «Θεοῦ Δύναμιν καί Θεοῦ Σοφίαν» (Α΄ Κορ. 1,24). Καί σέ ἕνα ὡραῖο πασχάλιο τροπάριο ὑμνοῦμε τόν Χριστό λέγοντας σ᾿ Αὐτόν: «Ὦ Σοφία καί Λόγε τοῦ Θεοῦ καί Δύναμις»!

Ὥστε, λοιπόν, ἐκφωνώντας ὁ Ἱερέας «Σοφία. Ὀρθοί», δέν θέλει νά πεῖ ἁπλᾶ ὅτι αὐτό πού κρατᾶ στά χέρια του εἶναι ἕνα βιβλίο, πού ἔχει σοφά καί καλά λόγια, ἀλλά θέλει νά πεῖ ὅτι μέ αὐτό τό βιβλίο ἔχουμε τήν παρουσία τοῦ Ἴδιου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μεταξύ μας. Καί ὅτι αὐτό εἶναι ἀλήθεια φαίνεται ἀπό τό ὅτι ἀμέσως μετά τό «Σοφία. Ὀρθοί» ὁ ψάλτης ψάλλει: «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καί προσπέσωμεν Χριστῷ». Ἡ Ἐκκλησία δηλαδή μέ τό Εὐαγγέλιο εἶδε τόν Ἴδιο τόν Χριστό, τόν Ὁποῖον ὁ Ἱερέας ἀνακήρυξε ὡς «Σοφία», ὅπως τόν λέγει ἡ Ἁγία Γραφή.

3. Ἀγαπητοί μου χριστιανοί, τό ἅγιο Εὐαγγέλιο, πού τό ἐμφανίζει τώρα ὁ Ἱερέας στήν Θεία Λειτουργία μέ τό «Σοφία. Ὀρθοί», αὐτό τό ἅγιο Βιβλίο πρέπει νά μπεῖ σέ ὅλα τά σπίτια τῶν χριστιανῶν. Εἶναι σάν νά ἔχουμε τόν ἴδιο τόν Χριστό στό σπίτι μας, γιατί ὁ Χριστός κήρυξε τά ἅγια λόγια πού γράφει τό Εὐαγγέλιο. Καί ὄχι μόνο νά τό ἔχουμε στό σπίτι μας τό Εὐαγγέλιο, ἀλλά καί νά τό διαβάζουμε. Κάθε μέρα καί ἕνα μικρό κομμάτι. Τί ὡραῖο πού θά εἶναι, ὁ πατέρας, ἡ μητέρα καί τά παιδιά, ὅλη ἡ οἰκογένεια, νά διαβάζει τό βιβλίο τοῦ Θεοῦ, τό ἅγιο καί ἱερό Εὐαγγέλιο! Εἶναι σάν νά μπαίνει τό ὀξυγόνο τοῦ οὐρανοῦ μέσα στό σπίτι μας καί τότε αὐτό θά μοσχοβολάει μέ τήν αὔρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Χριστιανοί μου, βρεῖτε χρόνο νά διαβάζετε τό ἅγιο Εὐαγγέλιο. Τό διάβασε καί ὁ Ντοστογιέφσκυ στήν φυλακή καί γλύκανε καί ὀμόρφυνε ἡ ζωή του.

Κάνετε ἀρχή, σᾶς παρακαλῶ, νά διαβάζετε κάθε μέρα ἕνα κομμάτι ἀπό τό βιβλίο τοῦ Θεοῦ, αὐτό πού ὑψώνει ὁ Ἱερέας στήν Θεία Λειτουργία καί λέει: «Σοφία. Ὀρθοί». Σᾶς ἔδωσα μεταφρασμένο τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο. Περιμένω μέ χαρά νά μοῦ πεῖτε ὅτι τό διαβάσατε, γιά νά σᾶς δώσω καί τό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο. Αὐτή εἶναι ἡ κύρια δουλειά ἡμῶν τῶν παπάδων καί τῶν δεσποτάδων: Νά σᾶς τρέφουμε μέ τόν ἅγιο λόγο τοῦ Θεοῦ, πού πεινάει ἡ ψυχή μας, γιατί εἶναι πλασμένη γι᾿ Αὐτόν. 

12. ΤΟ «ΕΙΣΟΔΙΚΟΝ» ΚΑΙ Η ΕΥΛΟΓΙΑ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΟΔΟ

1. Ἑρμηνεύοντας τήν Θεία Λειτουργία, ἀδελφοί μου χριστιανοί, φτάσαμε στήν «Μικρή Εἴσοδο». Εἶναι αὐτό πού κάνει ὁ Ἱερέας, ὅταν μέ τά δυό του χέρια παίρνει τό ἱερό Εὐαγγέλιο ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα καί ἔρχεται στό κέντρο τοῦ Ναοῦ, γιά νά πεῖ τό «Σοφία· Ὀρθοί», ἐνῶ πρίν ἀπό αὐτόν προπορεύονται λαμπάδες. Αὐτό εἴπαμε ὅτι παλαιότερα γινόταν διαφορετικά. Δέν ἔπαιρνε ὁ Ἱερέας τό Εὐαγγέλιο ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα, ἀλλά τό ἔπαιρνε ἀπό τό Σκευοφυλάκιο, πού ἦταν ἔξω ἀπό τόν Ναό, καί τώρα ἔμπαιναν ὁ Ἀρχιερέας καί οἱ Ἱερεῖς ἀπό ἐκεῖ μαζί μέ τούς χριστιανούς γιά πρώτη φορά στόν Ναό. Γι᾿ αὐτό τό λέμε «Εἴσοδο» αὐτό πού γίνεται. Γιατί τώρα ἔμπαιναν στόν Ναό. Ἀπό τό σημεῖο αὐτό, χριστιανοί μου, ἄρχιζε πρῶτα ἡ Θεία Λειτουργία.

Ἡ εἴσοδος τοῦ Εὐαγγελίου στόν Ναό σήμαινε τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ κάτω στόν κόσμο, γιά νά κηρύξει τό λόγο Του. Αὐτό συμβόλιζε τό «Σοφία· Ὀρθοί» καί γι᾿ αὐτό ὁ λαός, δηλαδή ὁ ψάλτης, ἔψελνε τό «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καί προσπέσωμεν Χριστῷ». Στόν ἐρχομό δηλαδή τοῦ παπᾶ μέ τό Εὐαγγέλιο ἔβλεπε τόν ἐρχομό τοῦ Ἴδιου τοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσά του. Τά εἴπαμε αὐτά μέ ἄλλα λόγια σέ προηγούμενό μας κήρυγμα, ἀλλά καλό εἶναι νά τά ἐπαναλαμβάνουμε καί γιά νά τά ξαναθυμόμαστε καί γιά νά τά ἀκούσουν καί ἄλλοι ἀδελφοί μας πού δέν τά ἄκουσαν καί γιά νά τά πάρουμε σάν ἀφορμή γιά παρακάτω.

2. Ἐπειδή αὐτό πού περιγράψαμε παραπάνω λέγεται «Μικρή Εἴσοδος», γι᾿ αὐτό καί τό μικρό τροπαριάκι, πού ψέλνει ὁ ψάλτης, τό «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καί προσπέσωμεν Χριστῷ...», λέγεται καί αὐτό «Εἰσοδικό». Ὅμως, πρέπει νά ξέρουμε ὅτι δέν εἶναι ὅλα τά «Εἰσοδικά» τά ἴδια. Καί θά σᾶς τό ἐξηγήσω, γιατί δέν εἶναι ὅλα τά ἴδια. Τό «Εἰσοδικό», ἀγαπητοί μου, εἶναι ἕνα μικρό τροπαριάκι, πού μιλάει γιά τήν Δεσποτική ἑορτή πού ἑορτάζουμε, τήν ἑορτή δηλαδή τοῦ Δεσπότη Χριστοῦ. Ἔτσι τήν Κυριακή, πού γιορτάζουμε τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ – γιατί κάθε Κυριακή εἶναι ἕνα μικρό Πάσχα –, μέ τό «Δεῦτε προσκυνήσωμεν» λέμε καί τό «Σῶσον ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ, ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν». Μόνον τήν Κυριακή τό λέμε αὐτό. Τά Χριστούγεννα ὅμως, πού γιορτάζουμε ἄλλη Δεσποτική ἑορτή, ἔχουμε ἄλλο «Εἰσοδικό» καί τῆς Μεταμορφώσεως ἤ τῆς Ἀναλήψεως ἔχουμε διαφορετικό «Εἰσοδικό». Καί ὅταν κάνουμε Λειτουργία τίς καθημερινές λέμε μέν τό «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καί προσπέσωμεν...» καί τό «Σῶσον ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ», δέν λέμε ὅμως «ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν», ἀλλά λέμε «ὁ ἐν Ἁγίοις θαυμαστός».

3. Σᾶς εἶχα πεῖ, ἀδελφοί μου, ἀλλά καί σήμερα πάλι σᾶς τό εἶπα, ὅτι ὁ ἐρχομός τοῦ Εὐαγγελίου ἀνάμεσά μας στήν «Μικρή Εἴσοδο» συμβολίζει τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ κάτω στόν κόσμο, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀλλά ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, πού τό λέει αὐτό, ὁ ἴδιος πάλι μᾶς λέει ὅτι καί ἡ πρώτη παρουσία τοῦ Ἐπισκόπου , τοῦ Δεσπότη δηλαδή, πού κατά τό παλαιό τυπικό γινόταν τώρα γιά πρώτη φορά μέ τό «Σοφία· ὀρθοί», καί αὐτή ἡ παρουσία τοῦ Ἐπισκόπου, λέγω, συμβολίζει τήν πρώτη παρουσία τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο, τήν ἐνανθρώπησή Του δηλαδή. Γιατί συμβαίνει αὐτό; Ἁπλούστατα, γιατί ὁ Ἐπίσκοπος σέ μία Μητρόπολη εἶναι ὁ ἀντιπρόσωπος τοῦ Χριστοῦ σ᾿ αὐτήν. Καί ἡ παρουσία τοῦ Ἐπισκόπου λοιπόν συμβολίζει τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλά τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ κάθε Ἱερέα στήν ἐνορία του.

Μέ τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ἦρθε ἡ εἰρήνη κάτω στήν γῆ, πού δέν ὑπῆρχε πρῶτα. Γι᾿ αὐτό καί οἱ Ἄγγελοι τήν νύχτα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἔψαλλαν: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καί ἐπί γῆς εἰρήνη...». Ἔτσι καί τώρα, πού μέ τό «Σοφία·Ὀρθοί» ὁ Ἀρχιερέας – ὁ ὁποῖος εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ὅπως εἴπαμε – μπαίνει γιά πρώτη φορά στόν Ναό νά τελέσει τήν Θεία Λειτουργία, πρέπει καί αὐτός κατά πρῶτον νά εὐλογήσει τόν λαό καί νά τόν εἰρηνεύσει. Ἡ εὐλογία τοῦ Ἀρχιερέα καί τοῦ Ἱερέα γίνεται μέ τό νά σταυρώσει τόν λαό. Ὅλα στήν Ἐκκλησία μας, ἀγαπητοί μου, γίνονται μέ τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ. Ὅπως λέγει ἕνας μεγάλος ἅγιος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, «ὁ Σταυρός εἶναι τό σημεῖο πού σημαδεύει καί ξεχωρίζει τούς χριστιανούς»!

Στό «Σοφία·Ὀρθοί» ὅμως ὁ Ἀρχιερέας δέν μπορεῖ νά σταυρώσει τόν λαό, γιατί κρατάει τά Δικηροτρίκηρα. Ἀλλά δέν πειράζει! Ἀντί γιά Σταυρό, σταυρώνει μέ τά Δικηροτρίκηρα τόν λαό. Καί μάλιστα σταυρώνει ὅλα τά σημεῖα τοῦ Ναοῦ, ὅπου βρίσκεται ὁ λαός. Θά τό ἔχετε δεῖ αὐτό τό ὡραῖο θέαμα, πού ὁ λαός τό χαιρετίζει σκύβοντας τό κεφάλι του καί κάνοντας τόν Σταυρό του στήν εὐλογία αὐτή τοῦ Ἀρχιερέα. Καί ὁ ψάλτης πάλι ἐπευφημεῖ τόν Ἀρχιερέα μέ τό «Εἰς πολλά ἔτη, Δέσποτα»! Ἀλλά καί ὁ Ἱερέας λέγοντας τό «Εὐλογημένη ἡ εἴσοδος τῶν ἁγίων σου» καί σημειώνοντας τό σημεῖο τοῦ Τιμίου Σταυροῦ συνάμα εὐλογεῖ καί αὐτός μέ αὐτό πού κάνει τόν λαό, γιατί εἴπαμε στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι «ἅγιοι» λέγονταν οἱ χριστιανοί.

Φτάνουν αὐτά γιά σήμερα, ἀγαπητοί μου χριστιανοί. Σᾶς εὔχομαι τήν εὐλογία τῆς Παναγίας μας στίς οἰκογένειές σας.

13. ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ ΚΑΙ ΚΟΝΤΑΚΙΟ

1. Ἔγινε ἡ Μικρή Εἴσοδος στήν Θεία Λειτουργία, ἀγαπητοί μου χριστιανοί. Ἦταν αὐτό πού εἴδαμε, ὁ Ἱερέας στό κέντρο τοῦ Ναοῦ νά ὑψώνει τό ἅγιο Εὐαγγέλιο καί νά λέει «Σοφία. Ὀρθοί». Αὐτή τήν στιγμή, χριστιανοί μου, πού ὁ Ἱερέας ἐκφωνεῖ αὐτά τά λόγια, πρέπει νά εἶστε ὄρθιοι, γιατί εἶπε «Ὀρθοί» ὁ παπᾶς· πρέπει νά κάνετε τόν Σταυρό σας καί ἀκόμη νά κλίνετε λίγο τόν κορμό σας καί τό κεφάλι, γιατί ὁ ψάλτης λέει «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καί προσπέσωμεν Χριστῷ». Καί εἴπαμε στά προηγούμενα κηρύγματά μας ὅτι ἡ «Μικρή Εἴσοδος», αὐτό τό «Σοφία· Ὀρθοί», σημαίνει τόν ἐρχομό τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, κάτω στόν κόσμο.

2. Ἀλλά γιατί ἦρθε ὁ Χριστός κάτω στόν κόσμο; Ἦρθε, χριστιανοί μου, γι᾿ αὐτά τά δύο: Πρῶτον, γιά νά διδάξει τόν ἅγιο λόγο Του, πού εἶναι γραμμένος στό ἅγιο Εὐαγγέλιο· καί δεύτερον, γιά νά χύσει τό Ἅγιό Του Αἷμα, πού εἶναι μέσα στό ἅγιο Ποτήριο. Ἔ! Στήν Θεία Λειτουργία ἔχουμε αὐτά τά δυό: Πρῶτα στήν Θεία Λειτουργία θ᾿ ἀκούσουμε τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί ὕστερα θά πιοῦμε τό Αἷμα Του ἀπό τό ἅγιο Ποτήριο. «Θεία Κοινωνία», τό λέμε αὐτό.

Ἦρθε λοιπόν ὁ Ἰησοῦς Χριστός κάτω στόν κόσμο, χριστιανοί μου, νά διδάξει πρῶτον τόν λόγο Του. Καί στήν Θεία Λειτουργία λοιπόν τώρα πᾶμε πρός τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, τόν Ἀπόστολο καί τό Εὐαγγέλιο. Πρός τά ἐκεῖ τώρα πάει ἡ Λειτουργία, στά Ἱερά Ἀναγνώσματα. Ἀλλά, ἀπ᾿ αὐτόν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, πού ἔσπειρε ὁ Χριστός μέ τόν ἐρχομό Του κάτω στήν γῆ, ἀπ᾿ αὐτά τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, βγῆκαν οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας, γιατί, ὅπως ὅταν σπέρνουμε τά χωράφια βλασταίνουν δέντρα καί λουλούδια, ἔτσι ὅταν ἡ γῆ σπάρθηκε μέ τά ἅγια λόγια τοῦ Χριστοῦ ἔγιναν οἱ Ἅγιοι. Ἔτσι λοιπόν στήν Θεία Λειτουργία, τώρα πού πᾶμε πρός τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, γιά νά ἀναδείξουμε τήν σπουδαιότητά τους, θυμόμαστε τό ἀποτέλεσμα πού ἦρθε ἀπό αὐτά καί ψέλνουμε τά Ἀπολυτίκια τῶν Ἁγίων. Ἄν εἶναι μέρα Κυριακή ψέλνουμε πρῶτα τοῦ Χριστοῦ τό Ἀπολυτίκιο, πού λέει γιά τήν Ἀνάστασή Του· γιατί εἴπαμε ὅτι κάθε Κυριακή εἶναι ἕνα μικρό Πάσχα καί μετά ἀπό τό Ἀπολυτίκιο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ στόν Ἦχο τῆς ἑβδομάδος, λέμε τό Ἀπολυτίκιο τοῦ ἁγίου τῆς ἡμέρας καί μετά ψέλνουμε τό Ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου τῆς Ἐνορίας μας. Δέν τό παραλείπουμε ποτέ αὐτό, γιατί τόν Ἅγιο τῆς Ἐνορίας τόν ἔχουμε ἀφέντη καί προστάτη. Τά Ἀπολυτίκια αὐτά τῶν Ἁγίων τελειώνουν μέ ἕνα ἄλλο τροπάριο πού τό λέμε «Κοντάκιο». Εἶναι σπουδαῖο τό τροπάριο αὐτό, γι᾿ αὐτό καί παλαιότερα ψαλλόταν ἀπό τόν ἄμβωνα. Γι᾿ αὐτό καί τώρα στήν Θεία Λειτουργία τό ψέλνουν οἱ Ἱερεῖς. Ἀλλά γιατί λέγεται «Κοντάκιο»; Λέγεται ἔτσι, γιατί γιά νά τό διαφυλάξουν, σάν πολύτιμο τροπάριο πού ἦταν, τό τύλιγαν σέ ἕνα «κοντό», σέ ἕνα δηλαδή μικρό στρογγυλό ξύλο, σάν τόν χάρακα, σάν τό κοντάρι πού λέμε, μικρό ὅμως. Τό ἔκαναν αὐτό γιά νά τό διαφυλάξουν, γιατί ἕνα ἀντίτυπο εἶχαν καί δέν ἔπρεπε νά χαθεῖ. Δέν ἦταν τότε ὅπως σήμερα, πού ἔχουμε τυπογραφεῖα καί φωτοτυπικά καί βγάζουμε πολλά ἀντίτυπα ἑνός κειμένου. Ἔτσι λοιπόν τήν παλαιά ἐποχή, γιά νά διαφυλάξουν τά σπουδαιότερα κείμενα τά τύλιγαν «ἐπί κοντῶν». Καί τά λεγόμενα «Κοντάκια» ἦταν ἀπό τά σπουδαιότερα τροπάρια. Τά «Κοντάκια» λέγουν μέ λίγα λόγια, σάν μία περίληψη, τήν ἔννοια τῶν Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν πού πρόκειται νά ἑορτάσουμε ἤ καί ἑορτάσαμε. Καί κάθε βέβαια Δεσποτική καί Θεομητορική ἑορτή – δηλαδή ἑορτή τῆς Παναγιᾶς μας – ἔχει δικό της «Κοντάκιο». Καί ὅταν δέν ἔχουμε τέτοιες μεγάλες γιορτές, σάν συνηθισμένο «Κοντάκιο» καί τῶν Κυριακῶν καί τῶν καθημερινῶν, ψέλνουμε τό «Προστασία τῶν χριστιανῶν ἀκαταίσχυντε...». Εἶναι ἕνα ὡραῖο καί ἀγαπητό Κοντάκιο αὐτό καί πρέπει νά τό μάθουμε ἀπ᾿ ἔξω. Τό πήραμε ἀπό τήν Παράκληση τῆς Παναγίας καί τό βάλαμε στήν Θεία Λειτουργία!

3. Στό σημερινό μου κήρυγμα, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, σχετικά μέ τά παραπάνω, ἔχω νά σᾶς πῶ καί νά σᾶς παρακαλέσω νά μάθετε καί νά λέτε τά ἱερά Ἀπολυτίκια. Τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας μας πρῶτα, τά Ἀπολυτίκια καί τῶν Ἁγίων ἔπειτα. Ὁπωσδήποτε πρέπει νά μάθετε καί νά λέτε κάθε μέρα, εἴτε τό πρωί εἴτε τό βράδυ, τό Ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου σας πού φέρετε τό ὄνομά του. Καί βέβαια μέ τήν εὐκαιρία νά πῶ ὅτι πρέπει στά σπίτια σας νά ἔχετε καί τίς εἰκόνες τῶν Ἁγίων πού φέρετε τά ὀνόματα καί νά ἀσπάζεστε τόν Ἅγιό σας κάθε μέρα παίρνοντας τήν εὐλογία του. Τά Ἀπολυτίκια τῶν Ἁγίων θά τά βρεῖτε στήν Ἱερά Σύνοψη, ἕνα ἱερό βιβλίο τῆς Ἐκκλησίας μας, πού πρέπει νά ἔχουν ὅλα τά σπίτια τῶν χριστιανῶν. Ρωτᾶτε τόν Ἱερέα τοῦ χωριοῦ σας πῶς νά βρεῖτε ἀπό τή Σύνοψη τό Ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου σας.

Καί ἀφοῦ, χριστιανοί μου, ὑμνήσαμε τούς Ἁγίους μέ τά Ἀπολυτίκιά τους, τώρα πᾶμε νά ὑμνήσουμε τόν ἀπόλυτα Ἅγιο, τήν Πηγή τῆς Ἁγιότητος, τόν Τριαδικό Θεό μας. Γι᾿ αὐτό καί μετά τά Ἀπολυτίκια τῶν ἁγίων καί τό Κοντάκιο λέγει ὁ Ἱερέας: «Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν· Ὅτι Ἅγιος εἶ ὁ Θεός ἡμῶν καί Σοί τήν Δόξαν ἀναπέμπομεν τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίω Πνεύματι νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν». Ἀλλά θά μιλήσουμε γι᾿ αὐτό στό ἑπόμενο κήρυγμα μας.

14. Ο ΤΡΙΣΑΓΙΟΣ ΥΜΝΟΣ

ΚΑΙ ΤΟ «ΔΥΝΑΜΙΣ»

1. Στό προηγούμενο κήρυγμά μας, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ἑρμηνεύοντας τήν Θεία Λειτουργία, ἀρχίσαμε νά λέμε γιά τά μετά τήν «Μικρή Εἴσοδο». Εἴπαμε ὅτι μετά τήν «Μικρή Εἴσοδο», μετά δηλαδή τό «Σοφία· Ὀρθοί», ὁ ψάλτης λέει τά Ἀπολυτίκια τῶν Ἁγίων πού τελειώνουν μέ ἕνα Κοντάκιο. Καί εἴπαμε ὅτι τό πιό συνηθισμένο Κοντάκιο εἶναι τό «Προστασία τῶν χριστιανῶν ἀκαταίσχυντε», πού ὑμνεῖ τήν Παναγία μας. Ἄς προσέξουμε ὅτι καί ἐδῶ συμβαίνει αὐτό πού εἴδαμε καί ἀλλοῦ στήν Θεία Λειτουργία, στά «Εἰρηνικά»: Ὅτι δηλαδή οἱ ὕμνοι στούς Ἁγίους τελειώνουν μέ ὕμνο τῆς Παναγίας, ὅπως τά «Εἰρηνικά» τελειώνουν μέ τό «Τῆς Παναγίας Ἀχράντου, Ὑπερευλογημένης...».

2. Καί τώρα ἀπό τούς Ἁγίους, πού τούς ψάλαμε τά Τροπάριά τους, πᾶμε στόν ἀπόλυτα Ἅγιο, τόν Θεό μας. Θά τό παρατηρήσουμε αὐτό συχνά στήν Θεία Λειτουργία: Ἀπό τά μικρότερα πᾶμε στά μεγαλύτερα καί ἀπό τά κατώτερα στά ἀνώτερα, γιατί ἡ Θεία Λειτουργία ἔχει ἀναγωγικό χαρακτήρα. Ἀκοῦμε, λοιπόν, τώρα τόν Ἱερέα νά λέγει: «Ὅτι Ἅγιος εἶ ὁ Θεός ἡμῶν καί Σοί τήν δόξαν ἀναπέμπομεν τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι». Καί ὁ ψάλτης ψάλλει: «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος ἰσχυρός, Ἅγιος ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς».

Αὐτός ὁ ὕμνος, ἀγαπητοί μου, εἶναι ἕνας ὕμνος στόν Πανάγιο Θεό καί ὁ Θεός μας, ὅπως ξέρουμε, εἶναι Τριαδικός: Ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ἔτσι, λοιπόν, τό «Ἅγιος ὁ Θεός» λέγεται γιά τόν Πατέρα. Τό «Ἅγιος Ἰσχυρός» λέγεται γιά τόν Υἱό. Καί τό «Ἅγιος Ἀθάνατος» λέγεται γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα. Τρία εἶναι τά Θεῖα Πρόσωπα, ἀλλά μία εἶναι ἡ Θεότητα. Γι᾿ αὐτό, ἐνῶ λέμε «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος ἰσχυρός, Ἅγιος ἀθάνατος», τρία δηλαδή Θεῖα Πρόσωπα,  στήν συνέχεια λέμε «ἐλέησον» ἡμᾶς, στόν ἑνικό ἀριθμό· καί δέν λέμε «ἐλεήσατε» ἡμᾶς, γιατί τά Τρία ἐδῶ κάνουν Ἕνα: Τρία Πρόσωπα, Μία Θεότητα.

3. Ὁ ὕμνος αὐτός, ἀγαπητοί μου, τό «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος» δέν εἶναι τωρινό ἐφεύρημα, ἀλλά εἶναι παρμένος ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη. Σᾶς τό εἶχα πεῖ καί ἄλλοτε ὅτι ὁ προφήτης Ἠσαΐας στό μεγαλόπρεπο ἐκεῖνο ὅραμα τῆς κλήσεώς του εἶδε τόν Θεό στόν οὐράνιο θρόνο Του καί ἄκουσε τούς ἀγγέλους νά ψέλνουν «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος, Κύριος Σαβαώθ». Τό «Ἅγιος», λοιπόν, τρεῖς φορές, τό «Τρισάγιον», ὅπως λέμε, εἶναι ὕμνος τῶν Ἀγγέλων. Καί τό «Θεός» καί τό «Ἰσχυρός» καί τό «Ἀθάνατος» εἶναι παρμένο ἀπό τό Ψαλτήριο, ὅπου λέγει ὁ ψαλμωδός: «Ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρός τόν Θεόν, τόν Ἰσχυρόν, τόν Ζῶντα» (Ψαλμ. 41,3). Ὥστε, λοιπόν, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, ὅταν λέμε τό «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος» ἐπαναλαμβάνουμε ἀγγελικές καί προφητικές φωνές καί ἁγιάζονται τά χείλη μας. Ἀλλά πρέπει νά λέμε τόν ὕμνο αὐτό μέ αἴσθημα εὐλαβείας, μέ κατάνυξη· γιατί τέτοιο αἴσθημα εἶχε ὁ προφήτης Ἠσαΐας, ὅταν τόν ἄκουσε ἀπό τούς Ἀγγέλους στό ὅραμά του: «Ὦ τάλας ἐγώ, – εἶπε – ὅτι κατανένυγμαι» (Ἠσ. 6,5). Μέ κατάνυξη, λοιπόν, πρέπει νά λέμε τόν Τρισάγιο ὕμνο, ὅπως καί μέ κατάνυξη πάλι νά στεκόμαστε στήν Θεία Λειτουργία.

4. Ψέλνουν λοιπόν οἱ ψάλτες τρεῖς φορές τό «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος» καί μετά ἀπό αὐτό, γιά νά φανεῖ ὅτι ὁ ὕμνος αὐτός εἶναι γιά τήν Ἁγία Τριάδα, λέμε τό «Δόξα Πατρί καί Υἱῷ καί Ἁγίῳ Πνεύματι...». Ἀλλά ἐκείνη ἡ μικρή λέξη πού λέει μετά ἀπό αὐτό ὁ Ἱερέας ἔχει δυσκολία γιά τό τί σημαίνει. Μετά ἀπό τά παραπάνω ὁ Ἱερέας βγαίνει στήν Ὡραία Πύλη καί λέει μέ δυνατή φωνή: «Δύναμις»! Γιατί λέγεται ἐδῶ ἡ λέξη αὐτή καί ποιά ἔννοια ἔχει; Θά σᾶς πῶ, ἀδελφοί μου, τρεῖς ἑρμηνεῖες γιά τήν ἔννοια τοῦ «Δύναμις»:

(α) Ὅταν ἤμουν μαθητής Γυμνασίου καί ἄκουγα τόν μακαρίτη τόν παπᾶ-Χρῆστο στήν ἐνορία μου νά βγαίνει στήν Ὡραία Πύλη καί νά λέει τό «Δύναμις», μέσα μου ἔνοιωθα σάν ἕναν ἄγγελο νά μοῦ φωνάζει καί νά μοῦ λέει: «Δύναμη», κουράγιο στόν ἀγώνα γιά τόν δρόμο τοῦ Θεοῦ πού ἄρχισες. «Δύναμη» κατά τῶν κακῶν λογισμῶν καί κακῶν ἐπιθυμιῶν. Ἔτσι, ἀπό μικρός ἔδινα τήν ἑρμηνεία ὅτι μέ τό «Δύναμις», πού λέει ὁ παπᾶς μας στήν Θεία Λειτουργία, μᾶς προτρέπει νά μή λιποψυχοῦμε, οὔτε νά τά χάνουμε, ἀλλά νά βαδίζουμε μέ δύναμη καί σταθερότητα τόν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Μέ αὐτή τήν ἑρμηνεία τοῦ «Δύναμις» ἔφτασα μέχρις ὅτου ἔγινα φοιτητής Θεολογίας.

(β) Στήν Θεολογία ὅμως ἔμαθα ὅτι οἱ Ἄγγελοι λέγονται «Δυνάμεις». Καί ὅταν λέμε «Κύριε τῶν Δυνάμεων», ἐννοοῦμε τόν Κύριο τῶν Ἀγγέλων. Καί ἐπειδή, λοιπόν, τόν ὕμνο «Ἅγιος ὁ Θεός» τόν ἔψαλλαν οἱ Ἄγγελοι, κατά τό ὅραμα τοῦ Ἠσαΐου πού εἴπαμε, ἔδωσα τήν ἑρμηνεία ὅτι ὁ Ἱερέας λέει τήν λέξη «Δύναμις», κατά τόν Τρισάγιο ὕμνο, ἐπειδή αὐτός ὁ ὕμνος εἶναι ὕμνος τῶν Ἀγγέλων, πού λέγονται «Δυνάμεις».

(γ) Ἀργότερα ὅμως σάν Κληρικός ἔδωσα μιά ἄλλη ἑρμηνεία τῆς λέξης «Δύναμις». Στούς Ψαλμούς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅταν ἤθελαν νά ψάλουν δυνατώτερα ἕνα στίχο, γιατί εἶχε ὡραῖο νόημα, πρίν ἀπό τόν στίχο αὐτόν, ἔλεγαν τήν λέξη «Διάψαλμα». Ἦταν ἡ λέξη αὐτή μιά προειδοποίηση νά ποῦν σέ ὑψηλότερο τόνο καί μέ δυνατώτερη φωνή αὐτό πού θά ἔλεγαν παρακάτω. Αὐτή νομίζω τήν ἔννοια ἔχει καί τό «Δύναμις» στόν Τρισάγιο ὕμνο. Εἶναι ἕνα κέλευσμα τοῦ Ἱερέα πρός τόν ψάλτη, τό ἑπόμενο «Ἅγιος ὁ Θεός» πού θά πεῖ νά εἶναι ἰσχυρότερο, γιά νά ἠχήσει δυνατά στήν ψυχή τοῦ λαοῦ, σάν τελευταῖο πού εἶναι. Ἀλλά θά συνεχίσουμε στό ἑπόμενο κήρυγμά μας.

15. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ «ΑΓΙΟΣ Ο ΘΕΟΣ»

1. Στήν ἑρμηνεία πού κάνουμε στήν Θεία Λειτουργία, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, εἴμαστε στόν Τρισάγιο Ὕμνο, στό «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς». Νά ἀγαπᾶτε αὐτόν τόν μικρό ὕμνο, ἀδελφοί μου χριστιανοί, καί νά τόν λέτε τακτικά. Γιατί εἶναι ὕμνος στόν Θεό μας, στήν Ἁγία Τριάδα. Τήν προσευχή μας πρέπει νά τήν ἀρχίζουμε μέ τήν Ἁγία Τριάδα. Εἶναι καί ἄλλες δυό μικρές προσευχές στήν Ἁγία Τριάδα: Τό «Δόξα Πατρί καί Υἱῷ καί Ἁγίῳ Πνεύματι καί νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν», καί τό: «Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν». Ἀλλά ὁ καλύτερος ὕμνος στήν Ἁγία Τριάδα, μέ τόν ὁποῖον πρέπει νά ἀρχίζουμε τήν προσευχή μας, εἶναι ὁ Τρισάγιος Ὕμνος, τό «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς».

2. Στόν ὕμνο αὐτόν, ἀδελφοί μου, καλοῦμε τόν Θεό «Ἅγιο». Ἐμεῖς, ὅταν λέμε κάποιον Ἅγιο, ἐννοοῦμε μέ αὐτή τήν λέξη ὅτι δέν ἔχει ἁμαρτήματα, ὅτι εἶναι καλός καί πολύ καλός καί ὅτι κάνει καλά ἔργα. Δίνουμε δηλαδή ἠθική ἔννοια στήν λέξη Ἅγιος. Δέν ἔχει ὅμως μόνο αὐτή τήν ἁπλή ἔννοια ἡ λέξη Ἅγιος στήν Ἐκκλησία μας καί μάλιστα ὅταν αὐτή τήν λέξη τήν ἀποδίδουμε στόν Θεό. Γιά νά ἐννοήσουμε τήν σημασία τοῦ «Ἅγιος» θά πρέπει νά πᾶμε στήν Παλαιά Διαθήκη, νά ἀνοίξουμε τό βιβλίο τοῦ προφήτη Ἠσαΐα, νά βροῦμε τό ἕκτο κεφάλαιό του, γιατί σ᾿ αὐτό τό κεφάλαιο, ὅπως εἴπαμε καί ἄλλοτε, οἱ Ἄγγελοι τοῦ οὐρανοῦ ὕμνησαν τόν Θεό μέ τό «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος, Κύριος Σαβαώθ». Ἐκεῖ γιά τό «Ἅγιος» ὑπάρχει ἡ περίφημη λέξη «Καδώς». Ὅταν λέει ὁ προφήτης Ἠσαΐας «Καδώς» τόν Θεό, δηλαδή Ἅγιο, Τόν ἐννοεῖ ὡς Παντοκράτορα, ὡς Μεγαλοπρεπῆ καί Ὑπερτέλειο, ὡς τόν «Κύριο Σαβαώθ», τόν «Κύριο τῶν Δυνάμεων»! Ὡς τόν Κύριο τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς ὁλοκλήρου, ὡς τόν Κύριο τῆς κτίσεως καί τῆς ἱστορίας! Γι᾿ αὐτό καί ὅταν στήν λατρεία μας ὑμνοῦμε τόν Θεό ὡς Ἅγιο, ἔχουμε ἔπειτα ὕμνο τῆς παντοδυναμίας καί τῆς παντοκρατορίας καί τῆς Δόξας τοῦ Θεοῦ. Καί αὐτήν τήν ἔννοια τοῦ «Ἁγίου» Θεοῦ δίνει ἡ ἑπόμενη εὐχή πού λέγει ὁ Ἱερέας, ὅταν οἱ ψάλτες λέγουν τόν Τρισάγιο Ὕμνο: «Ὁ Θεός ὁ Ἅγιος, ὁ ἐν Ἁγίοις ἀναπαυόμενος, ὁ Τρισαγίῳ φωνῇ ὑπό τῶν Σεραφείμ ἀνυμνούμενος καί ὑπό τῶν Χερουβείμ δοξολογούμενος καί ὑπό πάσης ἐπουρανίου δυνάμεως προσκυνούμενος· ὁ ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι παραγαγών τά σύμπαντα· ὁ κτίσας τόν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα Σήν καί ὁμοίωσιν...». Ὅλα αὐτά τά λόγια τοῦ Ἱερέα, ἀγαπητοί μου, καί τόσα ἄλλα πού λέει παρακάτω, ὑμνοῦν τόν Θεό ὡς Ἅγιο μέ τήν ἔννοια πού σᾶς ἔδωσα. Μέ λίγα λόγια: Ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ Δόξα Του! Καί οἱ Ἅγιοι, πού μετέχουν στήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ, λέγονται «δοξασμένοι». Γι᾿ αὐτό καί ὅταν ὁ Ἱερέας θέλει νά μνημονεύσει ἕναν ἅγιο, τόν ἀκοῦτε νά λέει: «Τοῦ ἁγίου ἐνδόξου (τάδε) ...». Λέμε «ἔνδοξο» τόν ἅγιο ὄχι βέβαια μέ τήν ἔννοια τῆς κοσμικῆς δόξας, ἀλλά μέ τήν ἔννοια ὅτι ἑνώθηκε μέ τόν Θεό, μπῆκε στήν Δόξα τοῦ Θεοῦ καί ἔγινε καί αὐτός δοξασμένος. Ἄς ξέρουμε ὅμως, ἀδελφοί μου, ὅτι αὐτή τήν Δόξα τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τήν Ἁγιότητά Του, τήν γεύονται μόνον ὅσοι ἔχουν καθαρή καρδιά, καθαρή ἀπό τά ἁμαρτήματα καί τά πάθη. Γιατί ὁ Θεός εἶναι Ἅγιος καί μέ τήν ἠθική ἔννοια, γιατί εἶναι ὑπερτέλειος.

3. Ὅτι αὐτή πραγματικά, ἀδελφοί, εἶναι ἡ ἔννοια τῆς λέξης «Ἅγιος» γιά τόν Θεό, ὅτι δηλαδή σημαίνει τήν Δόξα τοῦ Θεοῦ, φαίνεται ἀπό τόν ἄλλον μικρό ὕμνο, πού λέγει τώρα ὁ Ἱερέας στόν Θεό. Ἐνῶ προηγουμένως Τόν εἶπε «Ἅγιο», τώρα θά μᾶς πεῖ γιά τή Δόξα Του, ἀκριβῶς γιατί ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ Δόξα Του. Λέγει λοιπόν ὁ Ἱερέας: «Εὐλογημένος εἶ ὁ ἐπί θρόνου δόξης τῆς Βασιλείας Σου, ὁ καθήμενος ἐπί τῶν Χερουβείμ, πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων»!

4. Τόν δοξαστικό αὐτόν λόγο στόν Θεό τόν λέγει ὁ Ἱερέας μπροστά στήν Ἅγια Τράπεζα κάνοντας μάλιστα καί ἐλαφρά ὑπόκλιση. Ἀλλά γιατί κάνει τήν ὑπόκλιση αὐτή; Τήν κάνει τήν ὑπόκλιση, γιατί ἐκεῖ παλαιά, πίσω ἀπό τό Θυσιαστήριο, ἦταν τό λεγόμενο «Σύνθρονο» καί στό μέσον τοῦ Συνθρόνου, ὑψωμένος, ἦταν ὁ θρόνος τοῦ Ἐπισκόπου. Δηλαδή ὁ Ἐπίσκοπος κατά τήν Θεία Λατρεία στόν Ναό εἶχε τόν θρόνο του ἐκεῖ ὅπου βρίσκεται «ὁ Θρόνος τοῦ Θεοῦ καί τοῦ Ἀρνίου» στό οὐράνιο Θυσιαστήριο, ὅπως μᾶς τό περιγράφει ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν Ἀποκάλυψή στό τέταρτο καί στό πέμπτο κεφάλαιο. Καί αὐτό συμβαίνει γιατί ὁ Ἐπίσκοπος, ὅπως τόν περιγράφει ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος, εἶναι «προκαθήμενος εἰς τόπον Θεοῦ».

Σταματῶ ἐδῶ τό σημερινό ταπεινό μου κήρυγμα, ἀφοῦ εὐχηθῶ νά κάνουμε ὅλοι μας, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, δυνατό τόν ἀγώνα μας, γιά νά καθαριστεῖ ἡ καρδιά μας ἀπό τά ἁμαρτωλά πάθη, γιά νά  μπορέσουμε ἔτσι νά γευθοῦμε τήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τήν Δόξα Του, πού λέγεται καί Βασιλεία Του.

16. ΤΑ ΙΕΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ (α)

1. Τί ὡραία καί τί γλυκειά πού εἶναι ἡ Θεία Λειτουργία, ἀδελφοί μου χριστιανοί! Σ᾿ αὐτή συναντιόμαστε ὅλοι μαζί, σάν ἕνα σῶμα, καί δοξάζουμε τόν Τριαδικό Θεό μας.

Ψάλαμε στήν Θεία Λειτουργία τόν Τρισάγιο Ὕμνο, τό «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς». Καί τώρα, μετά τόν Τρισάγιο Ὕμνο, πᾶμε γιά τά Ἱερά Ἀναγνώσματα. Γι᾿ αὐτό ἐξ ἄλλου ἔγινε τό «Σοφία· ὀρθοί» καί παρουσιάσαμε στόν λαό τοῦ Θεοῦ τό ἅγιο Εὐαγγέλιο, ἤ ὅλη τήν Ἁγία Γραφή, ὅπως γινόταν παλαιά, γιά νά διαβαστοῦν περικοπές ἀπό τό ἅγιο αὐτό Βιβλίο. Ἡ Θεία Λειτουργία λοιπόν, τώρα, ἀδελφοί χριστιανοί, προχωρεῖ καί μᾶς προετοιμάζει νά προσέξουμε τά ἅγια λόγια τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι γραμμένα στό Βιβλίο Του, τήν Ἁγία Γραφή. Ἡ προετοιμασία γίνεται μέ τό «Πρόσχωμεν» τοῦ Ἱερέα, πού τό λέει δυνατά. Μᾶς προτρέπει δηλαδή ὁ Ἱερέας νά προσέξουμε αὐτά πού θά ἀκουστοῦν. Θά ἀκουστοῦν τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, περικοπές δηλαδή ἀπό τήν Ἁγία Γραφή.

2. Ἀδελφοί μου χριστιανοί, ἡ πίστη μας ἔχει κείμενα. Καί ἡ θεία λατρεία εἶναι ζυμωμένη μέ τά κείμενα αὐτά. Δέν εἶναι ἡ πίστη μας ἕνα θολό μαγικό κατασκεύασμα, ὅπως εἶναι τά ἄλλα θρησκεύματα, ἀλλά ἔχει κείμενα, ἐπαναλαμβάνω, ἱερά καί θεόπνευστα κείμενα. Αὐτά τά κείμενα, ξαναλέγω, ἀποτελοῦν τό Βιβλίο τοῦ Θεοῦ, πού λέγεται Ἁγία Γραφή.

Ἀλλά, γιατί στά σπίτια μας, ἀδελφοί μου χριστιανοί, δέν ἔχουμε τό Βιβλίο αὐτό τοῦ Θεοῦ; Καί ὅταν λέω «νά ἔχουμε», δέν ἐννοῶ ἁπλῶς νά ὑπάρχει σέ μιά γωνιά τοῦ σπιτιοῦ μας, ἀλλά ἐννοῶ νά τό διαβάζουμε. Σήμερα πολλοί χριστιανοί μας εἶναι ἀκατάρτιστοι στήν πίστη. Δέν γνωρίζουν τό ὡραῖο καί βαθύ της περιεχόμενο καί ξέρετε γιατί; Γιατί δέ διαβάζουν τήν Ἁγία Γραφή οὔτε τά βιβλία τῶν Ἁγίων Πατέρων, πού ἑρμηνεύουν τήν Ἁγία Γραφή.

Νά σᾶς πῶ μέ τήν εὐκαιρία, χριστιανοί μου, τί λέει μέ λίγα λόγια ἡ Ἁγία Γραφή, ἀπό τήν ὁποία διαβάζουμε περικοπές ἐδῶ στήν θεία λατρεία μέ τά Ἱερά Ἀναγνώσματα. Λέει πρῶτα γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου, λέει ἔπειτα γιά τήν ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου, πού τό λέμε «πτώση», καί στήν συνέχεια λέει γιά τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ πού ἔκανε, γιά νά ἀνορθώσει τόν πεσμένο ἄνθρωπο. Καί ἡ ἀνόρθωση τοῦ πεσμένου στήν ἁμαρτία ἀνθρώπου ἔγινε, ὅπως ξέρουμε, μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Δηλαδή μέ τρεῖς λέξεις ἡ Ἁγία Γραφή λέει γιά τή ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ, γιά τήν ΠΤΩΣΗ καί γιά τήν ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ τοῦ ἀνθρώπου. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ – ΠΤΩΣΗ – ΑΝΑ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ, αὐτό εἶναι τό περιεχόμενο τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ὅλη ἡ Ἁγία Γραφή μιλάει γιά τόν Χριστό. Ὄχι μόνο ἡ Καινή Διαθήκη, ἀλλά καί ἡ Παλαιά Διαθήκη μιλάει γιά τόν Χριστό. Μέ τό στόμα τῶν προφητῶν ἡ Παλαιά Διαθήκη λέει ὅτι θά ἔρθει ὁ Χριστός, ὁ Μεσσίας. Ἡ Καινή Διαθήκη, ἀπαντώντας στήν Παλαιά, λέει ὅτι ἦρθε ὁ Μεσσίας, σαρκώθηκε στήν Κοιλιά τῆς Παναγίας καί γεννήθηκε ἀπ᾿ Αὐτήν. Αὐτό εἶναι ἡ Πρώτη Παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Καί τό τελευταῖο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἡ Ἀποκάλυψη, μᾶς λέει ὅτι θά ξανάρθει πάλι ὁ Χριστός μέ τήν Δεύτερή Του Παρουσία, γιά νά κρίνει τόν κόσμο. Κι ἄν ἤθελα τώρα, χριστιανοί μου, νά πῶ μέ αὐτήν τήν χριστολογική ἔννοια μέ ἄλλες πάλι τρεῖς λέξεις τό περιεχόμενο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, θά ἔλεγα ὅτι αὐτή λέει: ΕΡΧΕΤΑΙ (ὁ Χριστός) – ΗΡΘΕ – ΘΑ ΞΑΝΑΡΘΕΙ.

3. Γιά τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, λοιπόν, μᾶς πάει τώρα ἡ Θεία Λειτουργία, γιά τό Ἀποστολικό καί γιά τό Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα. Παλαιότερα, ὅπως τό δείχνει ἡ Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου Ἰακώβου, διαβαζόταν καί ἀνάγνωσμα ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη. Τώρα ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη διαβάζονται μόνον λίγοι ψαλμικοί στίχοι.  

Ἀλλά, δέν εἶναι εὔκολο, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, νά νοήσουμε τά Ἱερά Ἀναγνώσματα. Καί ξέρετε γιατί; Γιατί δέν ἔχουμε τόν θεῖο φωτισμό. Εἶναι πολύ λογικό αὐτό πού θά σᾶς πῶ τώρα: Ἀφοῦ ἡ Ἁγία Γραφή γράφτηκε μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, πρέπει, λοιπόν, νά ἔχουμε τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιά νά κατανοήσουμε τήν Ἁγία Γραφή. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἱερέας στήν Θεία Λειτουργία, προτοῦ νά ἀκουστοῦν τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, λέει μιά προσευχή, μία εὐχή, τό «Ἔλλαμψον ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν, φιλάνθρωπε Δέσποτα, τό τῆς Σῆς θεογνωσίας ἀκήρατον φῶς...». Μέ τήν εὐχή αὐτή παρακαλεῖ τόν Θεό νά μᾶς στείλει τόν θεῖο φωτισμό, γιά νά κατανοήσουμε τά Ἱερά Ἀναγνώσματα. Καί ἀφοῦ ἀκουστεῖ τό Ἀποστολικό Ἀνάγνωσμα, ὁ Ἱερέας θυμιάζει πρίν ἀπό τό Εὐαγγέλιο, γιά νά δείξει ὅτι εἶναι μοσχοβολητά τά λόγια τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων, ἀνάβονται οἱ λαμπάδες καί διαβάζεται ἔπειτα τό ἅγιο Εὐαγγέλιο.

Χριστιανοί μου, νά διαβάζετε στά σπίτια σας τό ἅγιο Εὐαγγέλιο. Ἀλλά νά τό διαβάζετε κατά ὀρθόδοξο καί ὄχι κατά προτεσταντικό τρόπο. Θά σᾶς μιλήσω στό ἑπόμενο κήρυγμα ποιός εἶναι ὁ ὀρθόδοξος τρόπος ἀναγνώσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς.

17. TΑ ΙΕΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ (β)

1. Ἑρμηνεύοντας τήν Θεία Λειτουργία, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, φτάσαμε στά Ἱερά Ἀναγνώσματα, τό Ἀποστολικό καί τό Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα. Βλέπετε, στήν Θεία Λειτουργία δέν ἔχουμε μόνο προσευχή στόν Θεό, ἀλλά ἔχουμε καί διδαχή. Μιλᾶμε ἐμεῖς στόν Θεό μέ τήν προσευχή μας, ἀλλά μιλάει καί ὁ Θεός σέ ᾿μᾶς μέ τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, γιατί αὐτά τά Ἀναγνώσματα εἶναι ἡ φωνή τοῦ Θεοῦ, εἶναι θεόπνευστα, ὅπως λέγαμε στό προηγούμενο κήρυγμά μας.

Σᾶς ἔλεγα ὅμως στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι ὄχι μόνο στήν Ἐκκλησία πρέπει νά ἀκοῦμε τά Ἱερά Ἀναγνώσματα, ἀλλά καί στό σπίτι μας πρέπει νά ἔχουμε τήν Ἁγία Γραφή καί νά διαβάζουμε κάθε μέρα ἕνα κομμάτι ἀπό αὐτήν. Οἱ παλαιοί πνευματικοί, πού ἦταν ἅγιοι, τό ἔβαζαν σάν κανόνα στούς χριστιανούς πού ἐξομολογοῦσαν νά διαβάζουν τήν Ἁγία Γραφή. Καί οἱ χριστιανοί, ὅπως τό εἶχαν ἱερή συνήθεια νά ἀνάβουν τό καντήλι καί νά κάνουν τήν πρωινή καί τήν βραδυνή προσευχή τους, ἔτσι πάλι τό εἶχαν ἱερή συνήθεια καί τό θεωροῦσαν ἱερό τους καθῆκον νά διαβάζουν τό ἅγιο Εὐαγγέλιο. Σάν πνευματική οἰκογένεια πού ἀποτελοῦμε, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά ἀναφέρω μιά προσωπική μου ἐντύπωση ἀπό τό δικό μου σπίτι: Δέν θά ξεχάσω ποτέ, ποτέ δέν θά τό ξεχάσω, πού κάθε πρωί ἔβλεπα τήν μακαριστή μανούλα μου – πού ἐργαζόταν σάν καθαρίστρια – δέν θά ξεχάσω, λέγω, πού κάθε πρωί τήν ἔβλεπα μετά τήν πρωινή της προσευχή νά διαβάζει τήν Καινή Διαθήκη μέ τήν μετάφραση τοῦ Τρεμπέλα, πού μέ καύχημά μας λέμε ὅτι εἶναι δικός μας, εἶναι Γορτύνιος, ὡς καταγόμενος ἀπό τήν Στεμνίτσα.

Νά ἔχετε, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, τό ἅγιο Εὐαγγέλιο στά σπίτια σας καί νά τό διαβάζετε. Διαβάζοντας τό ἅγιο Εὐαγγέλιο μπαίνει τό ὀξυγόνο τοῦ οὐρανοῦ στήν οἰκογένειά σας καί ἔρχεται ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτήν. Ἀνδρόγυνα πού διαβάζουν Εὐαγγέλιο θά ζοῦν πάντα ἀγαπημένα καί ἁρμονικά. Παιδιά πού διαβάζουν Εὐαγγέλιο θά φέρονται σεβαστικά πρός τούς γονεῖς τους καί θά βροῦν τό νόημα τῆς ζωῆς τους.

2. Ἀλλά θέλω νά σᾶς πῶ στό σημερινό μου κήρυγμα, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, νά διαβάζετε μέ ὀρθόδοξο τρόπο τήν Ἁγία Γραφή καί ὄχι ὅπως οἱ αἱρετικοί προτεστάντες. Καί ἀκοῦστε πῶς πρέπει νά διαβάζουμε μέ ὀρθόδοξο τρόπο τήν Ἁγία Γραφή. Τόν τρόπο μᾶς τόν δίνει ἡ Θεία Λειτουργία. Ὅπως τό εἴπαμε στό προηγούμενο κήρυγμα καί ὅπως τό ξέρουμε, γιά νά διαβάσει ὁ παπᾶς στήν Θεία Λειτουργία τό ἱερό Εὐαγγέλιο, λέει μιά ἰδιαίτερη εὐχή, θυμιάζει, ἀνάβουν τά παιδάκια τίς λαμπάδες καί ἔπειτα λέγει τό «Σοφία· ὀρθοί. Ἀκούσωμεν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου» καί διαβάζει τό Εὐαγγέλιο. Ἀκριβῶς μέ αὐτόν τόν τρόπο, παρμένο ἀπό τήν Θεία Λειτουργία, διάβαζαν πρῶτα οἱ χριστιανικές οἰκογένειες τό ἅγιο Εὐαγγέλιο στό σπίτι τους.

Στά χριστιανικά σπίτια παλαιότερα τό ἅγιο Εὐαγγέλιο ἦταν στά εἰκονίσματα. Ἐκεῖ εἶναι ἡ θέση τοῦ Εὐαγγελίου, στά εἰκονίσματα, καί ὄχι στήν τσέπη, ὅπως τήν ἔχουν οἱ προτεστάντες καί τήν κουβαλᾶνε μαζί τους. Στά εἰκονίσματα πρέπει νά εἶναι ἡ Ἁγία Γραφή, ὅπως στούς Ναούς μας εἶναι πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα. Στά χριστιανικά λοιπόν σπίτια παλαιά, μετά τήν βραδυνή προσευχή, πού τήν ἔκανε ὅλη ἡ οἰκογένεια μαζί, τότε, μέ ἀναμμένο τό καντήλι καί τό θυμιατήρι, σήκωναν στά χέρια τό μικρό παιδάκι, πού ἦταν ἀθῶο, καί ἔπαιρνε ἀπό τά εἰκονίσματα τό Εὐαγγέλιο. Διάβαζε ὁ πατέρας ἕνα κομματάκι, ἄκουγαν οἱ ἄλλοι, ἔλεγε δυό λογάκια σ᾿ αὐτό πού διάβαζε καί μετά ἔδινε πάλι τό Εὐαγγέλιο στό μικρό παιδί, τό ξανασήκωναν καί αὐτό τό ἔβαζε στή θέση του, στά ἱερά εἰκονίσματα. Ὤ, χρόνια! Ἀπό τέτοιες οἰκογένειες βγῆκαν ἅγιοι. Σήμερα μᾶς κυβερνάει ἡ τηλεόραση. Γουρλώνουμε τά μάτια σ᾿ αὐτήν, πού πολλές φορές ἔχει καί βρώμικα, τά ὁποῖα βλέπουν καί τά παιδιά μας καί μολύνονται.

3. Διαβάστηκαν λοιπόν τά Ἱερά Ἀναγνώσματα στήν Θεία Λειτουργία, ἀδελφοί μου χριστιανοί. Ἀλλά, ὅπως ξέρετε, πρῶτα διαβάζεται τό Ἀποστολικό Ἀνάγνωσμα καί ἔπειτα τό Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα. Γιατί ὅμως πρῶτα διαβάζονται τά λόγια τῶν Ἀποστόλων καί μετά τά λόγια τοῦ Χριστοῦ; Σωστό τό ἐρώτημα αὐτό, ἀλλά θά πρέπει νά θυμᾶστε πού σᾶς εἶπα ὅτι ἡ Θεία Λειτουργία ἔχει ἀναγωγικό χαρακτήρα. Ἀπό τά κατώτερα στά ἀνώτερα. Πρῶτα λοιπόν τά λόγια τῶν Ἀποστόλων καί μετά τά λόγια τοῦ Χριστοῦ. Πρῶτα τό Ἀποστολικό καί ἔπειτα τό Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα.

Ἀλλά θά σᾶς πῶ τώρα τελειώνοντας μιά στενοχώρια μου, ἀδελφοί μου χριστιανοί. Ἡ στενοχώρια μου εἶναι ὅτι ἐνῶ ὁ Ἀπόστολος καί τό Εὐαγγέλιο ἔχουν χρυσά λόγια, οἱ χριστιανοί μας ὅμως δέν τά καταλαβαίνουν τά λόγια αὐτά. Καί ἐνῶ ὁ παπᾶς προτοῦ νά διαβαστοῦν τά Ἀναγνώσματα εἶπε «Πρόσχωμεν» καί πάλι «Πρόσχωμεν», οἱ χριστιανοί μας δέν κατάλαβαν τίποτε ἀπό αὐτά. Αὐτός ὁ πόνος ἔκανε τόν Μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο – νά ᾿χουμε τήν εὐχή Του καί ἄς εἶναι ἀναπαυμένη ἡ ψυχή Του γιά ὅσα μᾶς πρόσφερε –, ὁ πόνος λέγω ὅτι οἱ χριστιανοί δέν καταλαβαίνουν στήν Ἐκκλησία τά Ἀναγνώσματα, ἔκανε τόν Μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο νά εἰσάγει στήν Θεία Λειτουργία τήν μετάφραση τῶν περικοπῶν πού διαβάστηκαν. Ἀλλά θά ἔλεγα, χριστιανοί μου, αὐτό νά τό κάνετε ἐσεῖς οἱ ἴδιοι τό Σάββατο τό βράδυ στά σπίτια σας. Ἔχετε ὅλοι ἡμερολόγια, πού γράφουν ποιός Ἀπόστολος καί ποιό Εὐαγγέλιο θά διαβαστοῦν τήν ἄλλη μέρα καί ἔχετε καί τήν Καινή Διαθήκη σέ μετάφραση. Ἔτσι μπορεῖτε νά διαβάσετε μόνοι σας ἀπό τό Σάββατο τό βράδυ σέ μετάφραση τά Ἱερά Ἀναγνώσματα τῆς ἄλλης μέρας καί θά τά ἐννοεῖτε λοιπόν, ὅταν τά ἀκοῦτε. Ἔτσι θυμᾶμαι ὅτι μᾶς ἔλεγαν οἱ πνευματικοί μας πατέρες νά κάνουμε καί ἐμεῖς, ὅταν ἤμαστε παιδιά.

18. TO ΚΗΡΥΓΜΑ

1. Γιά τά Ἱερά Ἀναγνώσματα μιλήσαμε στά προηγούμενα δύο μας κηρύγματα, ἀδελφοί μου χριστιανοί. Τό ἕνα εἶναι τό Ἀποστολικό Ἀνάγνωσμα, πού τό διαβάζει ὁ ψάλτης. Ἔχει τά λόγια τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καί ἰδιαίτερα τά λόγια τοῦ ἀποστόλου Παύλου, πού εἶναι ὁ ἱδρυτής τῆς Ἑλλαδικῆς μας Ἐκκλησίας. Τό ἄλλο Ἀνάγνωσμα εἶναι τό Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα. Ἔχει τά λόγια τοῦ Χριστοῦ. Στό Ἀποστολικό Ἀνάγνωσμα μποροῦμε νά καθόμαστε. Στό Εὐαγγελικό ὅμως Ἀνάγνωσμα πρέπει νά εἴμαστε ὄρθιοι. Γι᾿ αὐτό καί ὁ παπᾶς, προτοῦ νά διαβάσει τό Εὐαγγέλιο, λέει: «Σοφία· ὀρθοί, ἀκούσωμεν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου». Δηλαδή τό ἅγιο Εὐαγγέλιο νά τό ἀκούσουμε ὄρθιοι. Καί ὅταν τελειώνει τό ἅγιο Εὐαγγέλιο ὁ ψάλτης λέει: «Δόξα Σοι, Κύριε. Δόξα Σοι». Δοξασμένος, δηλαδή, νά εἶσαι Χριστέ γιά τά ἅγια λόγια πού μᾶς εἶπες.

2. Ἀλλά ποιός κατάλαβε, χριστιανοί μου, τά λόγια τῶν Ἱερῶν Ἀναγνωσμάτων; Οὔτε τό Ἀποστολικό οὔτε τό Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα δέν καταλαβαίνουν οἱ χριστιανοί μας. Καί τί θά γίνει λοιπόν; Διαβάστηκαν τά Ἀναγνώσματα, γιά νά μήν τά καταλαβαίνουμε; Γι᾿ αὐτό τώρα, μετά τά Ἀναγνώσματα, ἔχουμε τό κήρυγμα, γιά νά μᾶς ἑρμηνεύει τά δύσκολα νοήματα τῶν Ἱερῶν Ἀναγνωσμάτων. Ναί! Ἔτσι πρέπει νά εἶναι τό κήρυγμα. Νά εἶναι ἑρμηνευτικό τῶν ἱερῶν λογίων. Τέτοιο κήρυγμα ἔκαναν οἱ ἅγιοι Πατέρες καί οἱ λόγοι τους παρέμειναν σάν ἱερά κειμήλια στήν Ἐκκλησία μας καί τούς διαβάζουμε καί τούς ξαναδιαβάζουμε, γιά νά σοφιστοῦμε ἀπό αὐτούς.

3. Μετά τό Εὐαγγέλιο λοιπόν, τότε γίνεται κανονικά τό κήρυγμα. Γιατί μέ τό Εὐαγγέλιο τελειώνει τό πρῶτο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας, πού λέγεται διδακτικό καί κατηχητικό. Καί ἔπειτα ἀρχίζει τό δεύτερο μέρος, πού λέγεται μυσταγωγικό καί τελετουργικό. Ἔτσι λοιπόν, ξαναλέγω, ὅτι ἡ κανονική θέση τοῦ κηρύγματος εἶναι τώρα, μετά τό Εὐαγγέλιο. Ἀλλά ἄν κάνουμε τό κήρυγμα, πού ἐξηγεῖ τά ἅγια λογάκια τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων, ἄν τό κάνουμε μετά τό Εὐαγγέλιο, δέν θά τό ἀκούσουν πολλοί χριστιανοί, γιατί ἔρχονται ἀργοπορημένοι στήν Ἐκκλησία. Καί γιά νά μή χάσουν λοιπόν οἱ χριστιανοί μας τό θεῖο κήρυγμα, πού εἶναι ἕνα θεολογικό μάθημα, ἡ Ἐκκλησία μας, ὅπως ἔχει τό δικαίωμα, τό μεταθέτει στό τέλος, ὅπου εἶναι ὅλοι οἱ χριστιανοί συγκεντρωμένοι καί ἔτσι θά τό ἀκούσουν ὅλοι. Δηλαδή στό θέμα τοῦ κηρύγματος, πού ἀλλάζουμε τήν θέση, κάνουμε ὅ,τι γίνεται καί μέ τό Ἑωθινό Εὐαγγέλιο, τό Εὐαγγέλιο δηλαδή τοῦ Ὄρθρου. Γιατί πρέπει νά ξέρετε, χριστιανοί μου, ὅτι δέν διαβάζουμε μόνον Εὐαγγέλιο στήν Θεία Λειτουργία, ἀλλά καί τό πρωί στόν Ὄρθρο, στήν πρώτη - δεύτερη καμπάνα, καί τότε διαβάζουμε Εὐαγγέλιο. Τό Εὐαγγέλιο αὐτό λέγεται «Ἑωθινό», δηλαδή πρωινό. Τό Ἑωθινό αὐτό Εὐαγγέλιο τῆς Κυριακῆς μιλάει γιά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, πού τήν γιορτάζουμε κάθε Κυριακή καί ὄχι μόνο τό Πάσχα. Ἡ θέση λοιπόν τοῦ Ἑωθινοῦ αὐτοῦ Εὐαγγελίου, ὅπως καί ὅλων τῶν Ἑωθινῶν Εὐαγγελίων, εἶναι πολύ πρωί, πρίν ἀπό τίς Καταβασίες. Αὐτή εἶναι ἡ κανονική τάξη, πού τηρεῖται καί στά Ἱερά μας Μοναστήρια. Ἀλλά, ἄν κάτω στήν Ἐνορία διαβάσουμε τήν Κυριακή τό Ἑωθινό Εὐαγγέλιο, πού εἶναι ἀναστάσιμο Εὐαγγέλιο, ἄν τό διαβάσουμε, λέγω, στήν κανονική του θέση, δέν θά τό ἀκούσουν οἱ χριστιανοί, γιατί δέν ἔρχονται πολύ πρωί στήν Ἐκκλησία. Γι᾿ αὐτό καί μερικοί Ἱερεῖς γιά ποιμαντικό λόγο, ἔστω καί παράτυπα, μεταθέτουν τό Εὐαγγέλιο μετά τίς Καταβασίες. Καλά κάνουν οἱ ἀδελφοί μας αὐτοί Ἱερεῖς, ἄν νομίζουν ὅτι αὐτό εἶναι καλό γιά τό Ποίμνιό τους. Ἔτσι λοιπόν ἐπανέρχομαι τώρα καί λέγω, ὅτι καί τό κήρυγμα, ἄν καί ἡ κανονική του θέση εἶναι μετά τό Εὐαγγέλιο, ὅμως γιά τήν ὠφέλεια τῶν ἀδελφῶν μας χριστιανῶν τό μεταθέτουμε στό τέλος, πρίν ἀπό τήν ἀπόλυση.

4. Τό κήρυγμα, χριστιανοί μου, εἶναι ἀναγκαῖο, γιατί μέ τό κήρυγμα φωτίζονται οἱ χριστιανοί. Μέ τό κήρυγμα μαθαίνουμε τά ὡραῖα τῆς πίστης μας. Καί πρέπει νά μάθουμε βέβαια τήν πίστη μας, γιά νά τήν γευόμαστε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι πρῶτα, ἀλλά καί νά τήν ὁμολογοῦμε ἔπειτα καί στούς αἱρετικούς χιλιαστές καί προτεστάντες, πού μπλέκονται στά πόδια μας. Ἀλλά ποῦ κήρυγμα, χριστιανοί μου; Ποῦ Ἱεροκήρυκες σάν τόν πατρο-Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, ὁ ὁποῖος μ᾿ ἕνα σταυρό στό χέρι καί μ᾿ ἕνα τριμμένο ράσο περιόδευε μέ τά πόδια του τήν ὑπόδουλη πατρίδα μας καί κήρυχνε στό λαό τοῦ Θεοῦ; Ποῦ τέτοιοι Ἱεροκήρυκες σήμερα, γιά νά κατηχήσουν τόν ἀκατήχητο καλό λαό μας;

Ἄς εὐχηθοῦμε νά εὑρεθοῦν τέτοιοι Ἱερομόναχοι καί στήν Μητρόπολή μας, τέτοιοι σάν τόν Ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, πού νά πάρουν σβάρνα τά ἐγκαταλελειμμένα χωριά μας καί νά ζεστάνουν στούς χριστιανούς τήν πίστη, τήν ἅγια πίστη, πού μᾶς παρέδωσαν σάν ἱερή προῖκα οἱ μακαριστοί μας γονεῖς καί παπποῦδες μας.

Προσευχηθεῖτε το, χριστιανοί μου, αὐτό, γιατί τό ἔχουμε πολλή ἀνάγκη.

19. OI KATHXOYMENOI

1. Μετά τόν Ἀπόστολο, τό ἅγιο Εὐαγγέλιο καί τό θεῖο Κήρυγμα τελείωσε, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, τό Πρῶτο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας καί πᾶμε γιά τό Δεύτερο μέρος. Τό Πρῶτο μέρος, αὐτό δηλαδή πού ἐξετάσαμε μέχρι τώρα, τό παρακολουθοῦσαν καί οἱ βαπτισμένοι χριστιανοί, ἀλλά καί οἱ ἀβάπτιστοι, πού ἤθελαν ὅμως νά βαπτιστοῦν. Αὐτοί λέγονταν «Κατηχούμενοι». Λέγονταν ἔτσι γιατί «κατηχοῦνταν» πρῶτα, δηλαδή διδάσκονταν πρῶτα τίς ἀλήθειες τῆς πίστης μας καί ἔπειτα βαπτίζονταν. Ἔτσι εἶναι, χριστιανοί μου. Ὅσοι εἶναι χριστιανοί βαπτισμένοι πρέπει νά γνωρίζουν τήν πίστη τους, γιά νά μποροῦν νά τήν γεύονται καί νά τήν λέγουν καί στούς ἄλλους. Ἡ Ἐκκλησία στά πρῶτα χρόνια λάμβανε πολύ τά μέτρα της γιά τό ποιούς θά κάνει χριστιανούς. Τούς κατάρτιζε πρῶτα μέ συνεχῆ διδασκαλία τριῶν ἐτῶν τοὐλάχιστον, τούς πέρναγε ἀπό ἐξέταση καί ἔπειτα τούς βάπτιζε. Μάλιστα ὑπῆρχαν καί διάφορες τάξεις Κατηχουμένων. Ἡ πιό ἐντατική κατήχηση γινόταν στήν τελευταία τάξη, πού λεγόταν «οἱ πρός τό Φώτισμα» πορευόμενοι. Σ᾿ αὐτή τήν τάξη τά μαθήματα τῆς Κατηχήσεως δέν ἦταν μόνο καθημερινά, ἀλλά καί πολύωρα. Ἀφοῦ νά φανταστεῖτε στίς σαράντα μέρες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς περνοῦσαν ἑρμηνευτικά ὅλη τήν Παλαιά Διαθήκη.

2. Σήμερα, χριστιανοί μου, δέν γίνεται αὐτό, γιατί βαπτιζόμαστε σέ μικρή, σέ βρεφική ἡλικία. Δέν ξέρω νά πῶ ἄν εἶναι καλύτερο αὐτό ἤ ὄχι, ἀλλά ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία τό καθόρισε νά γίνεται ἔτσι, εἶναι ἀσφαλῶς καλύτερο. Ἐπειδή χωρίς τό Βάπτισμα δέν ἀνήκουμε στήν Οἰκογένεια τοῦ Θεοῦ καί ἐπειδή συνέβαιναν ἀπρόοπτοι θάνατοι καί χάνονταν μικρά παιδιά καί νεαροί ἄνθρωποι πού ἦταν ἀβάπτιστοι, γι᾿ αὐτό ἡ Ἐκκλησία σκέφτηκε ὡς ἑξῆς: Νά βαπτίζονται μέν οἱ ἄνθρωποι σέ μικρή ἡλικία, γιά νά μποῦν στήν Οἰκογένεια τοῦ Θεοῦ, ἀλλά μέ τήν ὑποχρέωση νά βρεθοῦν ἕνας ἤ δυό χριστιανοί, πού νά «ἀναλάβουν» τήν εὐθύνη, ὅταν μεγαλώσει τό παιδάκι αὐτό πού βαπτίστηκε, νά τό κατηχήσουν, νά τοῦ διδάξουν δηλαδή τίς ἀλήθειες τῆς πίστης. Τό «ἀναλαμβάνω» λέγεται καί «ἀναδέχομαι». Γι᾿ αὐτό καί ὅσοι ἀναλαμβάνουν τήν ὑποχρέωση αὐτή λέγονται «ἀνάδοχοι».

Ἀπό τά παραπάνω, χριστιανοί μου, φαίνεται ὅτι δέν πρέπει νά γίνεται ὅποιος κι ὅποιος ἀνάδοχος γιά τό Βάπτισμα. Ὁ ἀνάδοχος πρέπει νά εἶναι πρῶτα ὁ ἴδιος πολύ καλά κατηχημένος γιά νά κατηχήσει. Καί πρέπει νά ξέρει καλά ποιός εἶναι ὁ ρόλος του. Δέν συμβαίνει ὅμως αὐτό καί μᾶς παρουσιάζονται ἀνάδοχοι, πού δέν ξέρουν τίποτε ἀπό τήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί δέν ζοῦν τά Ἱερά της Μυστήρια. Τί κατήχηση λοιπόν νά κάνουν αὐτοί στά ἀναδεκτούδια τους; Γι᾿ αὐτό καί παλαιότερα, ἐνῶ ἡ οἰκογένεια τοῦ παιδιοῦ ἔβαζε τόν δικό της ἀνάδοχο, ἡ Ἐκκλησία ἔβαζε κι αὐτή τόν δικό της, ἕναν πραγματικά πιστό της χριστιανό πού ἤξερε νά πεῖ γιά τήν πίστη, γιατί τήν βίωνε μέσα στήν Ἐκκλησία. Ἔτσι σέ κάποια εὐχή λέγει ὁ Ἱερέας, «τοῖς ἀναδόχοις αὐτοῦ», στόν πληθυντικό δηλαδή ἀριθμό, γιατί ὑπῆρχαν δύο καί περισσότεροι ἀνάδοχοι. Κάποιος ἀπ᾿ αὐτούς θά ἦταν πιστός χριστιανός καί θά ἔκανε τό χρέος του στό βαπτιζόμενο παιδάκι, ὅταν αὐτό θά μεγάλωνε.

3. Αὐτός ὁ ἀνάδοχος, πού ὅριζε παλαιά ἡ Ἐκκλησία, γιά νά κατηχήσει τό βαπτιζόμενο παιδάκι ὅταν θά μεγάλωνε, εἶναι σήμερα τά Κατηχητικά Σχολεῖα. Χριστιανοί μου, ἡ Ἐκκλησία γιά τά παιδιά της κάνει τό καλύτερο ἔργο μέ τά Κατηχητικά της Σχολεῖα: Τά διδάσκει τόν σωστό Θεό, τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό, γιά νά Τόν ἀγαπήσουν καί νά γίνουν σωστοί ἄνθρωποι στήν κοινωνία. Βέβαια στίς ἐνορίες μας ἐμεῖς ἐδῶ δέν ἔχουμε πολλά παιδιά καί νεολαία, ἀλλά ὅσα παιδιά μᾶς ἔμειναν καί ὅπου μᾶς ἔμειναν αὐτά ἡ Ἐκκλησία, πού τά ἀγαπᾶ, θέλει νά τά συγκεντρώνει καί νά κάνει μέ αὐτά τίς τάξεις τῶν Κατηχουμένων. Δόξα στό Χριστό καί τήν Παναγιά, κάτι πάει νά γίνει. Βοηθῆστε καί σεῖς, χριστιανοί μου, καί θά ἔχουμε μεγαλύτερες χαρές. Τά παιδιά μας πρέπει νά κατηχηθοῦν, πρέπει νά διδαχτοῦν τά ἅγια λογάκια τοῦ Χριστοῦ μας. Ὄχι ὅμως μόνο τά παιδιά, ἀλλά καί οἱ μεγάλοι ἔχουν ἀνάγκη ἀπό κατήχηση. Γιά τούς μεγάλους ὡς κατήχηση εἶναι τό κήρυγμα πού ἀκοῦτε, ἀλλά καί οἱ Συνάξεις καί οἱ Κύκλοι τῶν χριστιανῶν πού γίνονται, ὅπου εἶναι δυνατόν νά γίνονται στήν δυσπρόσιτη ἐπαρχία μας.

4. Ξαναρχόμαστε τώρα στήν Θεία Λειτουργία καί λέμε: Μετά τά Ἀναγνώσματα ἡ Ἐκκλησία ἔκανε μιά μεγάλη δέηση – «ἐκτενῆ», ὅπως λέγεται –, δέηση γιά ὅλους καί μέ ὅλους, καί τούς βαπτισμένους καί τούς ἀβάπτιστους (τούς κατηχουμένους). Γι᾿ αὐτό καί ἡ δέηση ἀρχίζει μέ τό «Εἴπωμεν πάντες...», ὅλοι μαζί δηλαδή. Ὅταν τελειώνει τή δέηση αὐτή κάνει ἄλλη δέηση εἰδική γιά τούς κατηχουμένους, τούς ἀβάπτιστους δηλαδή, πού ἤθελαν νά βαπτιστοῦν καί κατηχοῦνταν γι᾿ αὐτό. Ἀλλά, ὅταν τελείωνε, χριστιανοί μου, ἡ δέηση αὐτή ἀκούονταν τά κλάματα τῶν κατηχουμένων, γιατί ὁ Ἱερέας τούς εἶπε νά φύγουν ἀπό τήν Ἐκκλησία. «Οἱ κατηχούμενοι προέλθετε», δηλαδή, «φύγετε», τούς εἶπε. Αὐτοί ὅμως χάρηκαν τόσο πολύ ἀπ᾿ αὐτά πού γεύτηκαν μέχρι τώρα στήν Θεία Λειτουργία, ἄν καί ἀβάπτιστοι, καί δέν ἤθελαν νά φύγουν. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἱερέας τούς ἔλεγε γιά δεύτερη καί τρίτη φορά τό «Οἱ κατηχούμενοι προέλθετε»! Ἔφευγαν τέλος πάντων, ἀλλά θά ἔλεγαν μέσα τους: «Πότε θά ᾿ρθει καί γιά ᾿μᾶς ἡ γλυκειά μέρα καί ὥρα γιά νά βαπτισθοῦμε καί νά μποροῦμε νά βλέπουμε καί νά ἀκοῦμε καί αὐτά πού γίνονται παρακάτω στήν Θεία Λειτουργία;». Μερικοί μάλιστα θερμόαιμοι στέκονταν στήν ἔξω πόρτα καί τήν ἔσπρωχναν νά ξαναμποῦν μέσα. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἱερέας, ὅταν προχωροῦσε τό Μυστήριο τῆς Θείας Λειτουργίας, στό ὁποῖο μόνον οἱ βαπτισμένοι πρέπει νά μετέχουν, φώναζε: Προσοχή τίς πόρτες! «Τάς θύρας, τάς θύρας ἐν σοφίᾳ πρόσχωμεν». Ἄς σταματήσουμε ἐδῶ.

20. ΟΣΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ

ΣΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

1. Μετά ἀπό τήν μικρή μας διακοπή, λόγῳ τῶν ἑορτῶν, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, συνεχίζουμε πάλι τά ἀγαπημένα μας κηρύγματα στήν Θεία Λειτουργία. Εἴχαμε φτάσει στήν ἀπόλυση τῶν Κατηχουμένων, οἱ ὁποῖοι δέν ἤθελαν νά φύγουν, γιατί ἔνοιωθαν πολύ καλά μέσα στήν Ἐκκλησιά καί ἤθελαν νά γευθοῦν καί τά παρακάτω. Νά, ὅμως, πού δέν ἐπιτρέπεται ὁ ἀβάπτιστος νά παρακολουθεῖ τά παρακάτω, γιατί τά παρακάτω εἶναι προετοιμασία γιά τήν Θεία Κοινωνία. Καί τήν Θεία Κοινωνία μόνον οἱ βαπτισμένοι πρέπει νά τήν λαμβάνουν. Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος λέγει κάπου: «Μηδείς κοινωνείτω τῶν μή μαθητῶν», δηλαδή τῶν μή βαπτισμένων. Γιατί «Μαθητές» λέγονταν οἱ βαπτισμένοι χριστιανοί.

Ἔφευγαν λοιπόν οἱ Κατηχούμενοι καί τελείωνε τό πρῶτο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας, αὐτό πού μερικοί τό λένε «Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων». Καί τώρα πᾶμε γιά τό δεύτερο μέρος, πού εἶναι καί τό κύριο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας. Τό λένε «Λειτουργία τῶν Πιστῶν», δηλαδή τῶν βαπτισμένων.

2. Θά σᾶς πῶ, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, μέ δύο - τρία ἁπλά λογάκια τί γίνεται τώρα μετά τό Εὐαγγέλιο στήν Λειτουργία. Γίνονται τέσσερα πράγματα. Εἶναι αὐτά πού ἔκανε ὁ Ἰησοῦς Χριστός μας τήν Μεγάλη Πέμπτη στόν Μυστικό Δεῖπνο μέ τούς Μαθητές Του. Ἔκανε τά ἑξῆς, ὅπως μᾶς τά λέγουν οἱ Εὐαγγελιστές:

Πρῶτον· Ἔστρωσαν τό Τραπέζι καί ἔβαλαν πάνω σ᾿ αὐτό τήν τροφή γιά τό Πάσχα.

Δεύτερον· Πῆρε ὁ Χριστός στά Χέρια Του τό ψωμί, τό εὐλόγησε καί εἶπε στούς Μαθητές Του: «Λάβετε, φάγετε· τοῦτο ἐστί τό Σῶμα μου». Πῆρε ἔπειτα στά Χέρια Του τό ποτήρι μέ τό κρασί, τό εὐλόγησε καί εἶπε πάλι: «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτό ἐστι τό Αἷμά μου».

Τρίτον· Κοινώνησαν οἱ Μαθητές τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, καί

Τέταρτον· Εὐχαρίστησαν ὅλοι μαζί, γιατί κοινώνησαν· εὐχαρίστησαν γιά τό Δεῖπνο καί πορεύθηκαν ἔπειτα γιά τήν Γεθσημανῆ.

3. Αὐτά λοιπόν τά τέσσερα πράγματα, ἀδελφοί μου χριστιανοί, γίνονται σέ κάθε Λειτουργία μετά τό Εὐαγγέλιο, γιατί κάθε Θεία Λειτουργία εἶναι ὁ Μυστικός Δεῖπνος τοῦ Χριστοῦ, πού ἔκανε μέ τούς Μαθητές Του. Ναί, αὐτό εἶναι κάθε Λειτουργία. Σέ αὐτά τά τέσσερα πού εἴπαμε παραπάνω, σ᾿ αὐτά χωρίζεται τό ὑπόλοιπο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας μετά τό Εὐαγγέλιο.

Καί κατά πρῶτον στρώνουμε κι ἐμεῖς Τραπέζι. Τραπέζι μας εἶναι ἡ Ἁγία Τράπεζα. Ἔτσι ὁ Ἱερέας μετά τό Εὐαγγέλιο στρώνει πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα τό «τραπεζομάντηλο». Αὐτό πού σᾶς εἶπα τώρα «τραπεζομάντηλο» ἔχει ἕνα εἰδικό ὄνομα. Λέγεται «Ἀντιμήνσιο». Γιατί λέγεται ἔτσι; «Μένσα» λέγεται στά λατινικά τό τραπέζι. Αὐτό λοιπόν, πού σᾶς τό εἶπα «τραπεζομάντηλο», γιά νά τό καταλάβετε, εἶναι ἀντί τῆς «Μένσας», δηλαδή, ἀντί τῆς Ἁγίας Τραπέζης. Γι᾿ αὐτό καί λέγεται «Ἀντιμήνσιο». Πάνω σ᾿ αὐτό τό ἁγιασμένο κομμάτι ὑφάσματος, πάνω σ᾿ αὐτό τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία. Πότε ἁγιάζεται καί τό εἶπα «ἁγιασμένο»; Ἁγιάζεται ὅταν κάνουμε Ἐγκαίνια Ναοῦ. Πρῶτον λοιπόν στήν Θεία Λειτουργία, ἀγαπητοί μου, στρώνουμε κι ἐμεῖς Τραπέζι, ὅπως ἔκαναν οἱ Μαθητές τοῦ Χριστοῦ στόν Μυστικό Δεῖπνο.

Δεύτερον, ὅπως ἔκανε ὁ Χριστός στόν Μυστικό Δεῖπνο, ἔτσι καί ὁ Ἱερέας, πού ἔχει τήν Ἱερωσύνη τοῦ Χριστοῦ, θά πεῖ κι αὐτός τό «Λάβετε, φάγετε· τοῦτό ἐστι τό Σῶμά μου» καί θά πεῖ πάλι καί τό «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτό ἐστι τό Αἷμά μου». Ἀλλά, χριστιανοί μου, γιά νά μετέχουμε σ᾿ αὐτό τό θεῖο Μυστήριο πού γίνεται, εἶναι ἀναγκαῖες δύο προϋποθέσεις ἀπό ᾿μᾶς: Πρῶτον μέν νά τό πιστεύουμε, γι᾿ αὐτό καί λέμε τό «Πιστεύω», ἀλλά καί νά εἴμαστε ἀγαπημένοι μεταξύ μας. Γι᾿ αὐτό καί ἀκοῦμε τόν Ἱερέα νά λέει: «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους». Καί ἀφοῦ τά ὁμολογήσουμε φανερά αὐτά τά δύο, καί τήν μεταξύ μας ἀγάπη καί τήν πίστη μας στόν Θεό, ἔπειτα ὁ Ἱερεύς λέει αὐτό πού εἶπε ὁ Χριστός: Τό «Λάβετε, φάγετε...» καί τό «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες...».

Τρίτον, ὅπως ἔγινε στόν Μυστικό Δεῖπνο, ἔτσι κι ἐμεῖς, ὅπως οἱ Μαθητές, στήν Θεία Λειτουργία μετέχουμε στό Τραπέζι τοῦ Θεοῦ καί κοινωνοῦμε ἀπό τά χέρια τοῦ Ἱερέα τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μας.

Καί τέταρτον, χριστιανοί μου, στήν Θεία Λειτουργία δέν φεύγουμε ἀμέσως μετά τήν Θεία Κοινωνία, γιατί πρέπει νά εὐχαριστήσουμε τόν Χριστό γιά τήν Θεία αὐτή Τροφή πού μᾶς ἔδωσε. Καί μάλιστα αὐτή ἡ εὐχαριστία γιά τήν Θεία Κοινωνία δέν πρέπει νά γίνει ἐπιπόλαια, ἀλλά νά γίνει ἐνσυνείδητα καί ἐπάξια. Γι᾿ αὐτό καί ἀκοῦμε τόν Ἱερέα νά λέει μετά τήν Θεία Κοινωνία: «Μεταλαβόντες τῶν θείων, ἁγίων, ἀχράντων καί ζωοποιῶν τοῦ Χριστοῦ Μυστηρίων ἀξίως εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ». 

Ἄς προσέξουμε, ἀδελφοί μου, καί τό ἑξῆς σημαντικό: Ὅταν ὁ Ἰησοῦς Χριστός στόν Μυστικό Δεῖπνο εὐλόγησε τό ψωμί καί τό κρασί καί ἔγιναν τό Σῶμα Του καί τό Αἷμα Του, προηγουμένως εὐχαρίστησε τόν Θεό Πατέρα. Καί μετά τήν Θεία Κοινωνία πάλι εὐχαριστοῦμε τόν Θεό. Ἐπειδή λοιπόν τό Μυστήριο αὐτό καί στήν ἀρχή του, ἀλλά καί στό τέλος του ἔχει εὐχαριστία στόν Θεό, γι᾿ αὐτό καί λέγεται «Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας».

(Συνεχίζεται)