ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (2)

Κλιματολογικός χάρτης Παλαιστίνης

ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ^·

Στό σύνολο τοῦ «Εὐφόρου τόξου» ἡ Παλαιστίνη φαίνεται σάν νά εἶναι ἐγκλωβισμένη σέ ἕνα στενό διάδρομο, ὅπου ὅμως ἡ κυκλοφορία ἦταν σημαντική. Ἡ καρδιά τῆς χώρας βρίσκεται πράγματι σέ μεγάλους ἄξονες ἐπικοινωνίας· ἡ θέση ὅμως τῆς χώρας καταδικάζει τούς κατοίκους της σέ ἀπομόνωση. Ἄν δοῦμε τήν Παλαιστίνη ἀπό δυσμάς πρός Ἀνατολάς θά διακρίνουμε σ᾿ αὐτή τέσσερις ζῶνες:

1. Τήν παράλια ζώνη τήν περιλαμβάνουσα τήν πεδιάδα πού ἐκτείνεται πρός βορρᾶ καί πρός νότο τοῦ Καρμήλου. Ἡ πρός βορρᾶ ἐκτεινομένη πεδιάδα αὐτή, πού συνήθως καλεῖται πεδιάδα τῆς Πτολεμαΐδος, εἶναι πολύ στενή. Πρός νότο ἡ πεδιάδα εἶναι μεγάλη. Αὐτή τήν πεδιάδα κατέλαβαν οἱ Φιλισταῖοι, ἡ ὁποία γιά τόν λόγο αὐτό ὀνομάστηκε φιλισταϊκή. Εἶναι μία εὔφορη πεδιάδα, ἡ ὁποία ἀνατολικά ἐγγίζει τά ὄρη τῆς ἐσωτερικῆς χώρας, διακόπτεται ὅμως ἀπό λοφίσκους καί χαράδρες καί ἀρδεύεται ἀπό χειμάρρους. Τό βόρειο τμῆμα αὐτῆς τῆς πεδιάδας στήν ἀρχαία ἐποχή ἐκαλεῖτο Σαρών καί ἦταν εὔφορο καί ἀνθηφόρο (βλ. Ἠσ. 33,9· 65,10· Ἆσμ. Ἀσμ. 2,1), ἔβοσκαν δέ σ᾿ αὐτό πολλά ποίμνια (Α΄Παραλ. 27,29). Τό τμῆμα μεταξύ τῶν λόφων καί τῶν ὀρέων ὀνομαζόταν Σεφελά (βλ. Δευτ. 1,7. Ἰησ. Ν. 9,1) καί μέ τό ὄνομα αὐτό ἐκαλεῖτο μερικές φορές καί ὅλη ἡ πεδιάδα.

2. Τήν μεσογειακή ζώνη ἐντεῦθεν τοῦ Ἰορδάνου. Τό μεγαλύτερο τμῆμα τῆς ζώνης αὐτῆς τό κατέχουν ὄρη. Στό νότιο τμῆμα τῆς ζώνης, τό νότιο δηλαδή τμῆμα τῆς Παλαιστίνης πού καλεῖται Νέγεβ (μέ πρωτεύουσα τήν Βεερσεβά), τά ὄρη ἀρχίζουν ἀπό τήν Σιναϊτική Χερσόνησο. Συνέχεια τῶν ὀρέων αὐτῶν εἶναι τά Ἰουδαϊκά ὄρη, μέ τό χαρακτηριστικό ὅτι ὁ ἄξονάς τους δέν βρίσκεται στό μέσον τῆς χώρας, ἀλλά πρός τήν Νεκρά Θάλασσα καί τόν Ἰορδάνη· γι᾿ αὐτό καί πρός ἀνατολάς δέν δημιουργοῦνται λοφίσκοι καί κοιλάδες, ἀλλά τά ὄρη κατέρχονται ἀπότομα. Τό τμῆμα πού σχηματίζεται μεταξύ τῶν ὀρέων αὐτῶν καί τῶν δυτικῶν ἀκτῶν τῆς Νεκρᾶς Θαλάσσης εἶναι ἡ Ἔρημος τοῦ Ἰούδα. Πρός δυσμάς τά Ἰουδαϊκά ὄρη ἀπολήγουν βαθμηδόν σέ λοφίσκους μέχρι τήν παράλια ζώνη. Ἔτσι ἡ ἀπόληξη τῶν ὀρέων προχωρεῖ βαθμιαίως καί δημιουργοῦνται κοιλάδες. Στίς κορυφές καί τίς κλιτύες τῶν ὀρέων αὐτῶν, πού κατά τό πλεῖστον εἶναι γυμνά, βρίσκονταν ἀρχαῖες μεγάλες πόλεις, ὅπως ἡ Ἰερουσαλήμ καί ἡ Χεβρών. Συνέχεια τῶν ἰουδαϊκῶν ὀρέων εἶναι τά Σαμαρειτικά ὄρη, τά ὁποῖα ἀπολήγουν στήν τριγωνική πεδιάδα Ἰεζρεέλ, τήν ὁποία οἱ Ἕλληνες καλοῦν Ἐσδραλών. Δυτικά ἡ πεδιάδα αὐτή συνδέεται μέ τό ὄρος Κάρμηλος, πού εἶναι κατάφυτο, ὀφείλει δέ τήν βλάστησή του στήν δρόσο, πού σχηματίζεται ἀπό τήν ἐξάτμιση τῶν ὑδάτων τῆς Μεσογείου Θαλάσσης. Ἡ πεδιάδα Ἰεζρεέλ κλείνεται πρός νότον μέν ἀπό τά Σαμαρειτικά ὄρη καί τόν Κάρμηλο, πρός βορρᾶν δέ καί ἀνατολάς ἀπό τό Θαβώρ, εἶναι δέ ἡ πεδιάδα αὐτή εὔφορη καί ἐν μέρει ἑλώδης. Τά ὄρη συνεχίζονται στήν Γαλιλαία, χωρίς νά εἶναι ὑψηλά, ὅπως τά Ἰουδαϊκά ὄρη, ἔχουν ὅμως πλουσιώτερη βλάστηση ἀπ᾿ αὐτά. Στήν Γαλιλαία σχηματίζονται κοιλάδες καί πεδιάδες καί ὅλη ἡ φύση εἶναι γελαστή καί τό ἔδαφος εὔφορο. Συνέχεια τῶν ὀρέων τῆς Γαλιλαίας εἶναι τά ὄρη Λίβανος καί Ἑρμών.

3. Τήν τρίτη ζώνη τήν ἀποτελεῖ ὁ Ἰορδάνης μέ ὅλη τήν γύρω του περιοχή. Ὁ ποταμός αὐτός πηγάζει ἀπό τόν Λίβανο καί τό Ἑρμών καί ρέοντας ἑλικοειδῶς σέ ὅλο καί βαθύτερη κοίτη, σχηματίζει τήν πρώτη λίμνη, τήν Μερώμ (βλ. Ἰησ. Ν. 11,1.7), πού στήν γύρω περιοχή της παλαιά ἐφύετο πάπυρος, γιατί ἦταν ἑλώδης. Ρέοντας νοτιώτερα ὁ Ἰορδάνης σχηματίζει τήν Λίμνη Γεννησαρέτ ἤ τήν Λίμνη Τιβεριάδος, ὅπως λέγεται διαφορετικά. Ἐξερχόμενος ἀπό τήν λίμνη αὐτή ρέει κατερχόμενος βαθύτερα, γι᾿ αὐτό καί τά νερά του δέν μπορεῖ νά ἀρδευθοῦν οὔτε καί νά πλημμυρίσουν. Μόνο οἱ παραπόταμοί του σχηματίζουν κάποιες ὀάσεις μέ εὐχάριστη θέα. Τέλος ὁ Ἰορδάνης ρέει στήν Νεκρά Θάλασσα, ἡ ὁποία καλεῖται ἔτσι γιατί δέν δύναται νά ὑπάρξει ζωή σ᾿ αὐτήν. Ἡ ἐπιφάνειά της βρίσκεται περίπου 400 μέτρα κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τῆς θαλάσσης· λόγω τῆς μεγάλης ἐξατμίσεως τῶν ὑδάτων της, δέν ἀνέρχεται ποτέ ἡ στάθμη της, ἄν καί δέχεται μεγάλη ποσότητα νεροῦ ἀπό τόν Ἰορδάνη καί ἄν καί ἡ ἴδια δέν ἔχει καμμία διέξοδο.

4. Τήν πέραν τοῦ Ἰορδάνου χώρα. Ὁλόκληρη εἶναι ἕνα ὑψίπεδο, στό ὁποῖο φύονται μικροί θάμνοι, γι᾿ αὐτό καί ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή μαρτυροῦνται στήν χώρα αὐτή πολλά ποίμνια (Ἀμ. 4,1). Ἡ περιοχή αὐτή ἐχωρίζετο διά τῶν παραποτάμων Ἀρνών καί Ἰαββώκ σέ τρία μέρη. Τό νότιο μέρος ἀποτελοῦσε τήν Μωάβ, ἀπό τήν ὁποία περνοῦσε ἡ ὁδός γιά τήν Ἐρυθρά θάλασσα, πού ἦταν ζωτική γιά τούς Ἰουδαίους, γι᾿ αὐτό καί οἱ πόλεμοί τους μέ τούς Μωαβῖτες ἦταν συχνοί.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ

Τό χαρακτηριστικό τοῦ κλίματος τῆς Παλαιστίνης εἶναι ἡ σύντομη διάρκεια τῆς ἄνοιξης καί τοῦ θέρους. Κλιματολογικῶς ἡ Παλαιστίνη χωρίζεται σέ τρεῖς ζῶνες: 1) Τήν ὀρεινή. Ὁ ψυχρότερος μήνας στήν ζώνη αὐτή εἶναι ὁ Ἰανουάριος καί ὁ θερμότερος ὁ Αὔγουστος, ἄν καί οἱ βόρειοι ἄνεμοι μετριάζουν τήν θερμότητά του. β) Τήν ζώνη τῶν παραλίων· ἡ θερμοκρασία ἐδῶ εἶναι ὑψηλότερη. Καί γ) τήν ζώνη τήν γύρω ἀπό τόν Ἰορδάνη, ὅπου ἡ θερμοκρασία εἶναι ἀκόμη ὑψηλότερη, εἶναι ὅμως εὐχάριστη ἐδῶ ἡ διαμονή κατά τόν χειμώνα.

Οἱ βόρειοι καί βορειοδυτικοί ἄνεμοι τῆς Παλαιστίνης κατεβάζουν τήν θερμοκρασία της κατά τό θέρος, ἐνῶ οἱ δυτικοί καί νοτιοδυτικοί ἄνεμοι κατά τόν χειμώνα προκαλοῦν σ᾿ αὐτήν βροχή. Κατά τήν ἄνοιξη καί τό θέρος εἶναι πολύ καταστρεπτικός ὁ νοτιοανατολικός ἄνεμος (Schirokko), γιατί ὅταν φυσᾶ ἀνέρχεται ἡ θερμοκρασία, ἡ ἀτμόσφαιρα γίνεται ἀποπνικτική, ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται κεφαλαλγία καί ξηραίνεται κάθε φυτική βλάστηση. Τήν καταστρεπτικότητα τοῦ ἀνέμου αὐτοῦ ὑπαινίσσεται ἡ περικοπή Ἠσ. 40,6-8.

Γιά τό ἄνυδρο καί ξηρό κλίμα τῆς Παλαιστίνης ἡ βροχή ἐθεωρεῖτο ὡς θεῖο δῶρο, γι᾿ αὐτό καί τό Φθινόπωρο ἐτελεῖτο ἡ ἑορτή τῆς Σκηνοπηγίας, κατά τήν ὁποία παρακαλοῦσαν τόν Θεό γιά τήν ἔγκαιρη κατάπεμψη τῆς φθινοπωρινῆς βροχῆς. Ἡ καθυστέρηση τῆς ἐαρινῆς βροχῆς ἔθετε σέ κίνδυνο τήν παραγωγή τῶν σιτηρῶν (βλ. Δευτ. 11,14. Ἰερ. 5,24. Ἰωήλ 2,23). Ἡ ἐξάρτηση τῆς παραγωγῆς ἀπό τήν βροχή δημιουργοῦσε στόν ἄνθρωπο ἰσχυρότατο αἴσθημα ἐξαρτήσεως ἀπό τόν Θεό, ὁ Ὁποῖος παρέχει τήν βροχή (Δευτ. 28,12. 11,11).

Ἄν καί ἡ Παλαιστίνη εἶναι φτωχή σέ προϊόντα καί βλάστηση, ὅμως στήν Παλαιά Διαθήκη χαρακτηρίζεται ὡς χώρα «ρέουσα μέλι καί γάλα» (Δευτ. 26,9). Ἄν ἡ ἔκφραση αὐτή δέν σκοπεύει νά χαρακτηρίσει τήν Παλαιστίνη ὡς χώρα ἱερά, γιατί, πραγματικά, σέ πολλές θρησκεῖες τό γάλα καί τό μέλι ἐθεωροῦντο τροφή τῶν θεῶν καί οἱ Βαβυλώνιοι ἐγκαινίαζαν τήν λατρεία τῶν ἀγαλμάτων τῶν θεῶν τους ἀλείφοντες αὐτά μέ μίγμα μέλιτος καί γάλακτος, ἡ ἐν λόγῳ ἔκφραση κατανοεῖται ἀπό τήν ἄποψη τῶν ἐρχομένων ἀπό τήν ἔρημο Ἰσραηλιτῶν· πραγματικά, γι᾿ αὐτούς τούς ταλαιπωρημένους ἀπό τήν ἔρημο, ἡ Παλαιστίνη μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ ὡς εὔφορη χώρα. Ἀλλά καί κάποιες ἐποχές οἱ ὑδρευόμενες περιοχές τῆς χώρας μποροῦσαν νά εἶναι γόνιμες, δέν μποροῦσαν ὅμως οἱ περιοχές αὐτές καί ὅλη ἡ χώρα νά θρέψει πολύ πληθυσμό. Κατά τήν βιβλική ἐποχή ἡ Παλαιστίνη δέν φαίνεται νά εἶχε περισσότερο ἀπό ἕνα ἑκατομμύριο ἀνθρώπους. Οἱ δυό μεγάλες πόλεις της Ἰερουσαλήμ καί Σαμάρεια ὑπολογίζουν ὅτι δέν εἶχαν περισσότερο ἀπό 30.000 κατοίκους. Γενικά ἡ Παλαιστίνη εἶναι χώρα πενιχρή καί ἐπαρκοῦσε μόνο γιά τίς ἀνάγκες τῶν πρώτων ἀνθρώπων της, πού ἡ ζωή τους ἦταν ἁπλή. Ὅταν ὅμως ἀργότερα ἡ ζωή ἔγινε συνθετώτερη καί πολυτελέστατη, τότε ἐμφανίζονται οἰκονομικές δυσχέρειες καί αὐτό βεβαίως ἐπιδροῦσε δυσμενῶς ἐπί τοῦ πολιτισμοῦ τῆς χώρας. 

Ἀπό τά καρποφόρα δέντρα στήν Παλαιστίνη μνημονεύονται ἡ ἐλιά, ἡ συκομοριά, οἱ φοίνικες, ἡ ἀμυγδαλιά, τό ἀμπέλι, τά ἑσπεριδοειδῆ καί ἀπό τούς καρπούς μνημονεύονται τό σιτάρι, τό κριθάρι, τά φασόλια, τά σταφύλια κ.ἄ. Στήν ἀρχαία ἐποχή τήν Παλαιστίνη τήν κάλυπταν πολλά δάση, ἀλλά ὅταν οἱ Ἰσραηλῖτες εἰσέβαλαν σ᾿ αὐτήν, γιά νά δημιουργήσουν ἔδαφος ἐγκαταβιώσεως καί καλλιεργείας ἔκοβαν τά δάση, ὅπως μᾶς τό μαρτυροῦν τά χωρία Ἰησ. Ν. 17,15.18.

Στήν Παλαιστίνη, λόγω τῆς γεωγραφικῆς της θέσεως, κειμένης μεταξύ τῶν δύο ἰσχυρῶν κρατῶν, τῆς Βαβυλῶνος πρός βορρᾶν καί τῆς Αἰγύπτου πρός νότον, παρατηροῦμε, ὅπως εἶναι φυσικό, τήν ἐπίδραση δύο πολιτισμῶν: Τοῦ βαβυλωνιακοῦ-ἀσσυριακοῦ πολιτισμοῦ πρός βορρᾶν καί τοῦ αἰγυπτιακοῦ πολιτισμοῦ πρός νότον. Ἀπό δυσμάς ἡ χώρα, λόγω τῆς ἐγκαταστάσεως στά παράλιά της τῶν Φιλισταίων κατά τόν 13ο αἰώνα π.Χ., δέχεται τήν ἐπίδραση τοῦ αἰγαιοκρητικοῦ πολιτισμοῦ. Ἀπό ἀνατολάς, λόγω τοῦ βάθους στό ὁποῖο ρέει ὁ Ἰορδάνης, δέν ἦταν δυνατόν νά ἔχουμε εἰσβολή λαοῦ καί ἐπίδραση τοῦ πολιτισμοῦ του.

Ἐπειδή ἡ Παλαιστίνη ἦταν ὀρεινή καί δέν εἶχε ἀναπτύξει τήν συγκοινωνία, γι᾿ αὐτό καί δέν εἶχε ἀναπτυχθεῖ ἡ ἐπικοινωνία τῶν διαφόρων τμημάτων της.Ἔτσι, οἱ Ἰσραηλῖτες μέχρι τοῦ Δαυΐδ δέν εἶχαν ἀναπτύξει τήν μεταξύ τους ἑνότητα. Γενικά ἡ Παλαιστίνη μέ τήν πενιχρή της βλάστηση, τά γυμνά καί ξηρά της ὄρη καί τήν φτωχή της παραγωγή δέν δημιουργοῦσε εὐχάριστη ψυχική εἰκόνα καί αὐτό ἀσφαλῶς ἐπιδροῦσε δυσμενῶς στήν δημιουργία ἰδίου πολιτισμοῦ σ᾿ αὐτήν. Σέ πλεῖστα χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀποτυπώνονται τά ἰδιαίτερα αὐτά χαραστηριστικά τῆς γεωγραφικῆς θέσεως τῆς Παλαιστίνης, τοῦ ἐδάφους της καί τοῦ κλίματός της, γιατί, ὅπως εἶναι φυσικό, οἱ συγγραφεῖς ἐπηρεάζονται ἀπό τό φυσικό περιβάλλον στό ὁποῖο ζοῦν καί τό ἐκφράζουν αὐτό, παραστατικά μάλιστα, στά βιβλία τους (γιά παράδειγμα τό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἀμώς, τοῦ ποιμένος τῆς Θεκοά, πού γέμει ποιμενικῶν εἰκόνων καί παραστάσεων). Στούς βραδύτερους χρόνους ἡ Παλαιστίνη δέχεται τήν ἐπίδραση τοῦ ἑλληνικοῦ καί ρωμαϊκοῦ πολιτισμοῦ καί στούς μεταχριστιανικούς χρόνους, ἀφοῦ κατακτήθηκε ἀπό τούς Ἄραβες, δέχθηκε τήν ἐπίδραση τοῦ ἀραβικοῦ πολιτισμοῦ. Οἱ ἐπιδράσεις ὅμως τῶν πολιτισμῶν αὐτῶν καί αὐτοῦ ἀκόμη τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἦταν μόνο σέ ἐξωτερικές ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς τῶν Ἰουδαίων ἤ ἐπηρέασε ὀλίγους μόνον Ἰουδαίους καί ὄχι ὅλη τήν μάζα τους. Ὅπως λέγει ὁ Βέλλας, «ὁ Ἰουδαῖος παρέμεινε Ἰουδαῖος τήν ψυχήν καί τό φρόνημα» (Ἀρχαιολογία, σ. 50). 

(Συνεχίζεται)